تحلیل محتوای کتاب‌های علوم دورۀ دوم ابتدایی براساس الگوی خلاقیت پلسک

Abstract

پژوهش حاضر با هدف تحلیل محتوای کتاب‌های علوم دورۀ دوم ابتدایی براساس الگوی خلاقیت پلسک انجام شده است. روش تحقیق به‌لحاظ هدف، کاربردی و ازنظر گردآوری داده‌ها توصیفی و از نوع تحلیل محتوای کمّی بود. جامعۀ آماری کتاب‌های علوم دورۀ دوم ابتدایی سال تحصیلی 1401-1400 بود. کل محتوای سه کتاب برای نمونه بررسی شد. ابزار پژوهش چک‌لیست تحلیل محتوای خلاقیت پلسک (2008) بود که براساس آن، خلاقیت در سه مؤلفه شامل اصل توجه، گریز و تحرک تحلیل شد. برای بررسی روایی ابزار از نظرات اساتید رشتۀ برنامه‌ریزی درسی دانشگاه تبریز استفاده شد که روایی محتوایی و صوری چک‌لیست را تأیید کردند. برای تعیین پایایی ابزار از ضریب توافق اسکات استفاده شد که میزان 0/86 به دست آمد. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از آمار توصیفی و آنتروپی شانون استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که انعکاس مؤلفۀ جلب‌توجه با ضریب اهمیت 0/345 در رتبۀ اول، مؤلفۀ مشاهدۀ هدفمند با ضریب اهمیت 340/0 در رتبۀ دوم و مؤلفۀ استخراج مفاهیم با ضریب اهمیت 0/314 در رتبۀ سوم اهمیت قرار دارند. در اصل گریز، انعکاس مؤلفۀ جایگزینی با ضریب اهمیت 0/168 در رتبۀ اول،‌ مؤلفۀ ترکیب با ضریب اهمیت 0/167 در رتبۀ دوم، مؤلفۀ توجه به جزئیات با ضریب اهمیت 152/0 در رتبۀ سوم، مؤلفۀ کوچک‌نمایی با ضریب اهمیت 143/0 در رتبۀ چهارم، مؤلفۀ انعطاف‌پذیری با ضریب اهمیت 140/0 در رتبۀ پنجم، مؤلفۀ ارزشیابی با ضریب اهمیت 0/132 در رتبۀ ششم، مؤلفۀ تقویت با ضریب اهمیت 0/097 در رتبۀ هفتم و معکوس‌سازی و بزرگ‌نمایی با ضریب اهمیت 0 در رتبۀ هشتم اهمیت قرار دارند. در اصل تحرک نیز انعکاس مؤلفۀ به‌کارگیری در عمل در پایۀ چهارم با ضریب اهمیت 0/431 در رتبۀ اول،‌ در پایۀ ششم با ضریب اهمیت 0/342 در رتبۀ دوم و پایۀ پنجم با ضریب اهمیت 0/227 در رتبۀ سوم اهمیت قرار دارند. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، می‌توان چنین نتیجه گرفت که توجه به مؤلفه‌های استخراج مفاهیم در اصل توجه، مؤلفه‌های معکوس‌سازی و بزرگ‌نمایی در اصل گریز و توجه به اصل تحرک در حد مطلوبی نیست و باید طراحان برنامۀ درسی علوم تجربی دورۀ دوم ابتدایی به این مؤلفه‌ها در راستای افزایش خلاقیت دانش‌آموزان توجه ویژه‌ای داشته باشند.