تبیین یقین‌بخشی برهان نظم از طریق «استدلال انباشتی»، در سایه تحلیل معناشناختی «یقین»

Abstract

اندیشمندان و فلاسفه اسلامی همواره عنایت ویژه‌ای به اثبات عقلانی مبدأ متعال داشته‌اند. برهان نظم یکی از این براهین است که از جایگاه و اهمیت بی‌بدیلی در خداشناسی برخوردار بوده و در متون دینی بسیار مورد تاکید قرار گرفته‌است. بیان مسئله: لیکن برخی به‌دلیل ادعای عدم احراز یقین‌آفرینی در برهان نظم، برهانیّت آن را نپذیرفته و آن را از شمار براهین اثبات مبدأ متعال کنار نهاده‌اند. ازاین‌رو تحقیق حاضر با روش تحلیل مفهومی، گزاره‌ای و سیستمی ضمن بازخوانی و تحلیل معناشناختی «یقین منطقی بالمعنی الأخص» و «یقین روان‌شناختی بالمعنی الأعم»، با بررسی برخی تقاریر برهان نظم، در صدد پاسخ به مسئله امکان یقین‌بخشی برهان نظم به معنای حقیقی و منطقی، و بررسی جایگاه و میزان ضرورت برهان نظم در مباحث فلسفی و الهیاتی می‌باشد. دستیافت‌ها: تحقیق حاضر در رویکرد نوآورانه‌ای با اثبات اعتبار و یقین‌آوری استدلال انباشتی از لحاظ منطقی و فلسفی، آن را مبنایی معتبر و عقلانی برای افادة یقین حقیقی در برهان نظم و نه صرفا اطمینان‌بخشی آن، قرار می‌دهد، چراکه استدلال انباشتیِ منطوی در برهان نظم هم‌پایة با متواترات، از یقینیات و باورهای پایه‌ای محسوب می‌شود که ذهن بشر به‌بداهت، آن را تصدیق کرده و تشکیک در آن، سفسطه را در پی خواهد داشت. ثانیا برهان نظم با توجه مشهودبودن و اتقان فلسفی، از جایگاه مهمی در براهین اثبات مبدأ متعال برای تمام سطوح بشری برخوردار است.