بازخوانی رابطه‌ی دین و اخلاق در الهیات معتزلی با ملاحظه‌ی الهیات مسیحی فیلیپ کویین

Abstract

مقاله پیش رو با تحلیل آراء متفکران اصلی جریان معتزلی در موضوع رابطه‌ی دین و اخلاق، آراء مورد نظر را با رأی امروزی‌تر فیلیپ کویین- فیلسوف مسیحی معاصر- مقایسه می‌کند. ضرورت تحقیق به دامنه‌ی گسترده و همواره مناقشه‌برانگیز در بحث از رابطه‌ی احکام دینی و اخلاقی و بررسی مناسبات دین و اخلاق در حوزه‌های وجودشناختی، معرفت‌شناختی و هنجارشناختی باز می‌گردد. در موضوع مورد بحث، آراء معتزلی را حاوی ملاحظات مقیّد به مناسبات انسانی- عقلانی می‌یابیم؛ که به سبب همین تعهد پایدار به مبناگرایی اخلاقی، جریانی مستقل را در جهان اسلام و در عالم اندیشه دینی رقم زده‌اند. در مقابل این رویکردِ مبتنی بر استقلال اخلاق، دیدگاه شبه‌اشعری فیلپ کویین در عالم مسیحی معاصر قابل طرح است. کویین با طرح وابستگی تام اخلاق به دین، باور مسیحی و خدامحور را به عنوان بستر تکوینِ حیات اخلاقی مفروض می‌انگارد. اما این باورْ از حیث عملی نارس بوده و قبل از آنْدر تطبیق با شهودات اخلاقی- معرفتی رایج قابل پذیرش نیست.