مبادی فرآیند صدور فعل در منظومه فکری فارابی

Abstract

پژوهش حاضر به بررسی مبادی فرآیند صدور فعل از دیدگاه فارابی با روش توصیفی - تحلیلی می‌پردازد. مبادی صدور فعل عبارت از مبادی معرفت، شوق، اراده و جزئیات‌ ادراکی ناظر به صدور فعل بر اساس تقدیرات معین است. مبادی معرفتی، معارف حسی، خیالی و عقلی انسان جهت شناخت و انتخاب غایت هستند. شناخت و انتخاب غایت به‌عنوان اولین مرحله‌ی صدور فعل برعهده‌ی قوه‌ی ناطقه‌ی نظری است؛ اما سایر مراحل به عرصه‌ی ناطقه‌ی عملی متعلق می‌باشند. انتخاب غایت برحسب مرتبه‌ی اختصاصی وجودی – معرفتی هر یک از انسان‌هاست. فرآیند سیر معرفتی شناخت و گزینش غایت از ادراک محسوسات و انتقال آن‌ها به قوه‌ی حس مشترک شروع می‌شود، سپس به واسطه‌ی انتقال صور از حس مشترک به قوه‌ی متخیله برای حفاظت دائمی، محاکات، سازوکارهای تفصیل و ترکیب صور و تصویرسازی از انسان واصل شده به غایت ادامه می‌یابد و در نهایت به واسطه‌ی انتقال متخیلات به مرحله‌ی نطقی جهت استنباطات ادراکی ناظر به عمل ختم می‌گردد. مراحل قولی نیز مبتنی‌بر ادراکات توهمی و معارف سه‌گانه‌ هستند. فارابی با وجود سخن در باب مقدمات مثالی، مشاهدی و تجربی به مسأله‌ی چگونگی فرآیند تبدیل مقدمات کلی به جزئی تصریحی نکرده است؛ اما عقل عملی را به‌عنوان قوه‌ی عهده‌دار ادراک کلیات و استنباط جزئیات معرفی کرده و به مسائل جزئی‌تر حوزه‌ی نظری فرآیند صدور فعل با عنوان فضیلت پرداخته است؛ مانند کسب تجارب گسترده با توجه به زمان، اجتماع و احوالات هر یک که نشان‌دهنده‌ی جنبه‌ی راهبردی مبادی فرآیند صدور فعل جهت حتمیت موفقیت در برنامه‌ریزی‌های خُرد و کلان است.