تحلیل کلام انتقادی ایدئولوژی و قدرت

Abstract

اصل بنیادی در زبان‌شناسی انتقادی، که به‌عنوان مغز تحلیل گفتمان انتقادی در نظر گرفته می‌شود، نظریه‌ای است که زبان را به‌عنوان یک عمل اجتماعی معرفی می‌کند؛ قوانین و هنجارهایی که بر رفتار زبانی حاکم هستند نه تنها کارکرد، بلکه منشأ و معنای اجتماعی عمیقی دارند. از سوی دیگر، تحلیل گفتمان انتقادی زبان را به‌عنوان بخشی از فرآیند اجتماعی در نظر می‌گیرد که با ایدئولوژی رابطه‌ای تنگاتنگ برقرار می‌کند و به دنبال بازنمایی اثرات اجتماعی ایدئولوژی و به تبع آن قدرت در گفتمان است. زبان برای مشروع‌سازی، اشاعه، تقویت و طبیعی‌سازی ایدئولوژی گروه‌های حاکم به‌کار می‌رود و تحلیل گفتمان انتقادی به دنبال رمزگشایی فرآیندها و انگیزه‌های گفتمان ایدئولوژیک در سطح جامعه می‌باشد. در این راستا، تحلیل گفتمان انتقادی تلاش می‌کند تا ابزاری برای شناسایی و آشکارسازی روابط قدرت نامتوازن و نابرابری‌های اجتماعی فراهم کند که اغلب از طریق زبان و گفتمان در جامعه بازتولید می‌شوند. این رویکرد، با استفاده از تکنیک‌های تحلیلی متنوع، به بررسی چگونگی استفاده از زبان برای اعمال و حفظ قدرت، تحکیم ایدئولوژی‌ها و همچنین، چالش و مقابله با آن‌ها می‌پردازد. با وجود این‌که هدف و اصول تحلیل گفتمان انتقادی مشخص است، رویکردهای متعددی برای تحقق اهداف آن به‌کار گرفته می‌شود که مسیرهای تحلیلی متفاوتی را طی می‌کنند. این تنوع رویکردی به بحث و مناقشه در میان صاحب‌نظران تحلیل گفتمان دامن زده است. در عین حال، دو رویکرد شناختی (با قرائت‌های متفاوت) و نقشی در این عرصه رقابت می‌کنند. بررسی دقیق این رویکردها در قالب حیطه‌های کاربردی مختلف، نه تنها می‌تواند درک درستی از کارایی آنها به‌دست دهد تا بتوان در هر زمینه‌ای از تحلیل، از سیاست تا بهداشت، انتخاب صحیح رویکردی را انجام داد، بلکه نقاط ضعف و قوت هر کدام را در مواجهه با پدیده‌های اجتماعی مشخص می‌کند.