یک الگوی تکیۀ نامعمول در سنت عروض فارسی

Abstract

پژوهشگران تکیۀ واژگانی فارسی رسمی را ثابت و پایانی می­ دانند، اما در یک مورد، از این قاعده به­ صورت چشمگیری عدول می شودکه عبارت است از الگوی تکیۀ ارکان عروضی حین قرائت عروض ­دانان از زنجیره ­های وزنی؛ در این شیوۀ قرائت، هر رکن تکیه ­ای می­ گیرد که محل آن نه ثابت است و نه لزوماً در هجای پایانی (یعنی کاملاً برخلاف الگوی تکیۀ واژگانی فارسی)، در حالی ­که وقتی همین ارکان عروضی به ­صورت کلمات مستقل در جملات عادی فارسی به ­کار رود، همواره با تکیۀ عادی فارسی، یعنی روی هجای آخر تلفظ می­ شود. ما نشان می­ دهیم که الگوی تکیۀ نامعمول در این شیوۀ قرائت عروض ­دانان از ارکان عروضی (و نه در قرائت خود شعر)، کاملاً منطبق بر الگوی تکیۀ عربی کلاسیک بوده، به ­عبارت ­دیگر این الگوی تکیه هیچ ارتباطی با ویژگی­ های تکیۀ فارسی ندارد بلکه همان الگوی تکیۀ عربی کلاسیک است که در مقام سنتی ادبی و به­ صورت شفاهی و سینه ­به ­سینه منتقل شده است.