استعاره‌های جهتی «بالا» و «پایین» در فارسی عامیانه: مفاهیم؛ خوشایندی و ناخوشایندی؛ تقابل مفهومی

Abstract

هدف از این پژوهش توصیفی-تحلیلی، بررسی مفاهیم و تبیین خوشایندی، ناخوشایندی و تقابل مفهومی در استعاره ­های جهتی «بالا» و «پایین» در فارسی عامیانه است. داده­ های این پژوهش از مداخل «بالا»، «بلند»، «سر»، «روی»، «آسمان»، «پا»، «پایین»، «افتادن»، «انداختن»، «زیر» و «خاک» فرهنگ فارسی عامیانۀ نجفی (1387) استخراج و در چارچوب نظرات لیکاف و جانسون (1980) و کووِچِش (2002) تحلیل شدند. یافته­ ها نشان داد که استعاره ­های جهتی «بالا» و «پایین»، به ترتیب، 26 و 28 حوزۀ مفهومی را صورت­ بندی می­ کنند؛ کاربرد هم‌زمان هر دو جهت­ «بالا و پایین»، بر 8 مفهوم انتزاعی دلالت دارد؛ استعاره ­های جهتی «بالا»، همیشه مفاهیم «خوشایند» و استعاره ­های جهتی «پایین»، همیشه مفاهیم «ناخوشایند» را صورت­ بندی نمی ­کنند، گرچه استعاره­ های جهتی «پایین»، تمایل بیشتری به سازمان‌دهی مفاهیم ناخوشایند دارند و استعاره­ های جهتی «بالا» و «پایین»، لزوماً در «تقابل مفهومی» باهم قرار نمی­ گیرند. یافته ­های این پژوهش تا حدود زیادی با نظرات لیکاف و جانسون (1980) و کووِچِش (2002) متفاوت است.