بازنمایی گونه‌های وام‌گیری در ترجمه ابن‌عربشاه از مرزبان‌نامه

Abstract

ترجمه با وجود این‌که فرآیندی یک­ سویه است اما نوعی جدال دائمی با زبانی دیگر و مقاومت دو نیروی زبانی برابر یکدیگر است که هرکدام ساختار و ویژگی ­های زبانشناختی خاص خود را دارد. در طی این فرآیند، مترجم همواره می­­ کوشد متنی را دوباره سامان­دهی کند تا تمامیتی اندام ­وار یابد. ترجمه در ادوار مختلف به شیوه­ ها و رویکردهای مختلفی به منصّه ظهور نشسته است. ارتباط تنگاتنگ و ناگسستنی میان ادبیات و فرهنگ عربی و فارسی سبب پدیدارشدن متون ترجمه ­ای پرشماری از عربی به فارسی و بالعکس گشته ­است که زمینه مناسبی را برای پژوهش فراهم می­ کند. حوزه ترجمه میان این دو زبان از دیرباز تاکنون از رونق به­ سزایی برخوردار بوده ­است. ترجمۀ متون ادبی همچون مرزبان ­نامه، یکی از پویاترین جریان ­های ادبی در دوران کهن بوده است. آثار پرشماری در گونه ­های مختلف از عربی به فارسی و بالعکس ترجمه شده­ اند و از این رهگذر کتاب ­های مختلفی پدید آمده ­اند که از جهت ادبی سبک ­ساز و تأثیر‌گذار بوده ­اند. از سوی دیگر ارتباط تنگاتنگ میان زبان و ادبیات فارسی و عربی باعث دادوستدهای پرشماری بین این دو زبان شده که ترجمۀ کتاب «مرزبان ­نامه» سعدالدین وراوینی توسط ابن ­عربشاه در سدۀ نهم از جمله آن­ها است. پژوهش پیش­رو با روش توصیفی تحلیلی و با هدف ارزیابی ترجمۀ ابن عربشاه در میزان بهره­ گیری از وام ­واژه ­های فارسی سامان یافته است. برآیند پژوهش نشان داد ابن ­عربشاه در ترجمه خود به کاربست وام­ واژه ­های فارسی اهتمام خاصی ورزیده و این وام ­واژه ­ها باعث غرابت ترجمه او نشده است، اما با توجه به ساختار متفاوت دو زبان فارسی و عربی، وام­ گیری­ هایی که در سطح اصطلاحات و امثال داشته نه تنها از خوانایی متن او کاسته بلکه خواننده عرب ­زبان را در فهم معنا نیز دچار مشکل نموده است.