تحلیل کتاب‌های درسی آموزش نوین زبان فارسی با استفاده از چارچوب گفتمان انتقادی ون‌لیوون (2008)

Abstract

کتاب درسی نقش مهمی در آموزش دارد و به عملکرد بهتر معلمان و زبان‌آموزان کمک می‌کند. برای انتخاب کتاب درسی باید با نگاهی منتقدانه به تحلیل پرداخت. این‌گونه تحلیل‌ها، نقاط ضعف و قوت آن را بهتر مشخص می‌کنند و درنتیجه از اهمیت زیادی برخوردارند. هدف این تحقیق، بررسی ایدئولوژی‌های متن‌ کتاب‌های منتخب و آگاه کردن مؤلفان و تدوین‌کنندگان آن‌ها، طبق چارچوب ون‌لیوون (2008) که یکی از الگوهای تحلیل گفتمان انتقادی است، می‌باشد. محتوای تحقیق، هشت درس از مجموعة آموزش نوین زبان فارسی است. جهت انتخاب متن‌ها از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده استفاده شد. یافته‌ها نشان داد؛ در این مجموعه از مؤلفة‌ «اظهار» بسیار زیاد استفاده شده و مؤلفه‌ «حذف»، فراوانی چندانی ندارد. این به معنای عدم پنهان‌کاری در این کتاب‌ها است. ملیت ایرانی، فرهنگ ایرانی – اسلامی و دین اسلام مدّ نظر بوده ‌است. فقیران و ضعیفان جامعه نیز مورد توجه قرار گرفته‌اند؛ اما تبعیض جنسیتی به نفع مردان و کلیشه‌های جنسیتی در این مجموعه مشهود است. این موضوع، از نقاط ضعف این کتاب‌ها است. سایر نقاط ضعف آن‌ها، حذف قومیت‌ها و خرده‌فرهنگ‌ها می‌باشد. ملیت کنش‌گران نیز بیشتر ایرانی است. زبان‌فارسی را در کنار تأثیرهایی که از زبان عربی پذیرفته ‌است، ستوده و رسومی مانند جشن نوروز، ارج نهاده می‌شود. از کاربردهای این تحقیق، بهبود تألیف و تدوین کتاب‌های آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان و همچنین نمایان شدن اثرات ضمنی کتاب‌های درسی بوده تا سوگیری‌های کتاب‌های درسی کمتر شوند. سوگیری کمتر به­معنای ایجاد اعتماد در مخاطب غیرفارسی‌زبان است و به اشاعة زبان فارسی و فرهنگ ایرانی کمک می‌کند.