تحلیل ژئوماتیک زمین‌سیمای مرگ در عصر آهن قاراداغ مرکزی؛ آذربایجان، شمال‌غربی فلات ایران‌

Abstract

در این مقاله زمین‌سیمای مرگ عصرآهن در ناحیه قاراداغ مرکزی آذربایجان شرقی مطالعه می‌شود. ناحیه کوهستانی قاراداغ مرکزی در گروه اقلیم‌های صعب نیمه‌خشک طبقه‌بندی می‌شود این ناحیه در دوران پیش‌ از تاریخ یکی از معابر اصلی دسترسی شرق دریاچه ارومیه به قفقاز جنوبی بوده است. بر اساس شواهد حاصل از بررسی‌های باستان‌شناختی، در این ناحیه در طی عصرآهن بیش از همه با نظام‌های معیشتی غیروابسته به سکونتگا‌ه‌های پایدار مواجه هستیم که به استثنای قبور و برخی شواهد سکونت موقت، به ‌ندرت شواهد مادی چندانی از خود برجای نگذاشته‌اند. ویژگی‌های بوم‌شناختی و فقرخاک‌های مناسب برای کشاورزی از شکل‌گیری و توسعه نظام‌های سکونتگاهی در این ناحیه جلوگیری کرده است. مجموعه آثار باستان‌شناختی این ناحیه، بر اساس گونه‌شناسی قطعات سفالی و شکل قبور، در افق دوره آهنI-II قرارمی‌گیرد. زمین‌سیمای مرگ به پژوهش در زمینه نسبت بین شواهد تدفینی و زمین‌سیمای جغرافیایی در زمینه‌های اجتماعی و ایدئولوژیک می‌پردازد. نکته‌ای که در نسبت میان قبور باستانی و محیط بیش از همه اهمیت دارد، تصادفی نبودن مکان‌گزینی آن‌ها است. در این زمینه، با بهره‌گیری از نظام اطلاعات جغرافیایی می‌توان منطق حاکم بر پراکنش قبور این ناحیه را روشن ساخت و به تفسیر آن‌ها از منظر اجتماعی و ایدئولوژیک اقدام کرد. در راستای نیل به این مقصود، اطلاعات محیطی و فرهنگی قبور و محوطه‌های محصور این ناحیه مطالعه و مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفت. مهمترین شاخصه پراکنش قبور در زمین‌سیمای مرگ این ناحیه، آن باشد که هر یک از گونه‌های مختلف این قبور را، گروه‌های قومی-اجتماعی متفاوتی علامت‌گذاری کرده است.