عکاسی، دستگاه تداوم‌ساز شمایل‌نگاری مدرن

Abstract

می‌توان ساخت شمایل ‌را برخاسته ‌از نگاه و فهم عمیق انسان از جهان‌بینی او دانست که از دیوارنگاره‌های کهن تا شمایل‌های مذهبی مسیحی و سرانجام نمودهای عصر مدرن را شامل می‌شده و عموماً با کتمانِ نوعی ترس، خواست تسلط بر آنچه که می‌تواند چندپاره در آینده رخ‌ دهد، به‌ منظور دورکردن بلایا و مرگ و نیز دستیابی به‌ مغفرت، بهروزی و سعادت همراه ‌بوده است. در این صورت این پرسش به ذهن خطور می‌کند که چگونه ‌است که پس ‌از اختراع ‌عکاسی، با قرارگرفتن عکس‌ها در کنار شمایل‌ها که گاه خود برخاسته از متن مذهبی نیز هستند، شمایل‌نگاری ‌با ایجاد واقع‌گرایی عکاسانه، وارد ساحتی مدرنیستی می‌شود؟ به‌ عبارتی سؤال اساسی این ‌است که عکاسی، به ‌ویژه در عکس‌هایی با موضوع اجتماعی و در میان آنها عکس‌های خصوصی‌ و خانوادگی، چگونه به ‌عنوان رسانه‌ای ‌مدرن، خاستگاهی شمایلی داشته و می‌تواند در بستر زندگی امروز، با ویژگی‌های ذاتی خود همچون وضوح، دقت در جزئیات، اشارتگری به «آن‌-جا‌-بودگی» مصداق و در نتیجه، واقع‌گرایی عکاسانه، کارکردی غیرواقع‌گرایانه و متافیزیکی بیابد؟ فرض بر این است که جوهرة ناب عکاسی ‌که همانا «ارجاع» به ‌مصداق است، با تکیه ‌بر کیفیات و فرم عکاسانه، می‌تواند در ساخت کیفیت شمایل‌وار و مدرن عکس‌ها در بطن زندگی امروز مطرح شود. هدف اصلی بررسی کیفیات خاص عکاسی به ‌ویژه در دوران گذار از مدرنیزم با نگاهی به‌ چند نمونه عکس مطرح و نیز مرور متون نظری مرتبط و مؤخر در ارتباط با نشانگان عکاسی است تا صورت و محتوای عکاسی به مثابه «دستگاه تداوم‌ساز شمایل‌سازی‌مدرن» (با وجود تأکید بر اصالت نمایه‌ای آثار عکاسی براساس روش‌های نشانه‌شناسانه) روشن‌ شود. روش (تحقیق) براساس نشانه‌شناسی عکاسی «رولان‌بارت»¹ و نیز «کریستین‌ متز»²است که به نحوة مطالعة نشانگان متن عکس در نشانه‌شناسی جایگاهی ویژه بخشیده‌اند. به ‌این نتیجه خواهیم ‌رسید که عکاسی در فلسفه و جایگاه وجودی خود، خصلت‌های شمایل‌نگاری در گذشته را تداوم ‌داده و بر اصالت و هویت متنی آن در عصر دیجیتال به ‌نحوی گسترده‌تر تأکید داشته که اصالتی عکاسانه نیز به ‌شمایل‌نگاری مدرن بخشیده ‌است.