بررسی عناصر انسجام‌بخش در خطبۀ 109 نهج‌البلاغه بر اساس دیدگاه هالیدی و رقیه حسن

Abstract

انسجام به عنوان یک مفهوم زبان­شناسی متن، توسط «هالیدی» و«حسن» مطرح شد؛ به این گونه که اگر در صدد آن باشیم تا درجۀ ارتباط یک متن را مورد بررسی قراردهیم، شایسته است تا این ارتباط ­را از لحاظ عواملی که آن را عناصر انسجام نام می‌نهند، تحلیل نماییم. عناصر به دستوری، واژگانی و پیوندی تقسیم می‌شوند که هر یک به شاخه‌های مرتبط قابل دسته بندی است. از آن­جا که وجود متن بدون انسجام ناممکن است و وجه تمایز آن‌ها از یکدیگر میزان بهره‌گیری از آن می‌باشد، نهج البلاغه نیز به عنوان یک متن دینی از این قاعده مستثنا نیست، از این­رو پژوهندگان در این پژوهش بر آن هستند تا با روش توصیفی- تحلیلی درجۀ انسجام خطبۀ 109 نهح البلاغه را از نظر عناصر انسجام هم‌چون ارجاع، جانشینی، حذف، تکرار، هم­آیی و ادات پیوند افزایشی، نقیضی، زمانی و سببی و شرطی بررسی نمایند.دستاورد این جستار آن است که اگر چه در نگاه نخست، این خطبه از موضوعات متعدد سخن به میان آورده است، اما این تعدد، از میزان انسجام و یکپارچگی متن نکاسته است. نکتۀ دیگر این‌که دو عنصر «حذف» و «جایگزینی» به ترتیب، بیش‌ترین و کم‌ترین نقش را در انسجام متن داشته‌اند.