مطالعه ‌تطبیقی مفهوم و کارکرد مالکیت فکری در حقوق ایران و آمریکا؛ تمهیدی برای تغییر

Abstract

مالکیت فکری چیست و چه کارکردی دارد؟ تلاش به منظور یافتن پاسخی درخور برای این مسأله، مبنای تحقیق حاضر را شکل می‌دهد. در دو نظام حقوقی آمریکا و ایران، مفهوم و کارکرد مالکیت فکری متفاوت است؛ در نظام حقوق مالکیت فکری آمریکا، این دسته از اموال، دست‌کم در مرحله‌ی پس از اعطای حق، به مثابه عکس‌العملی در برابر تغییرات اجتماعی تلقی می‌شوند و نگاهی ابزار‌گرا نسبت به این اموال وجود دارد. در مقابل، در نظام حقوقی ایران، چه در مرحله‌ی اعطای حق و چه پس از آن، نگاهی سنتی به این اموال شده و اصولاً از قواعد عمومی مالکیت پیروی می‌کند. قانون‌گذار و دستگاه قضایی، در تقنین و اجرا، تغییرات اجتماعی را مد‌نظر قرار نمی‌دهند در حالی‌که به نظر می‌رسد، هم از نظر فقهی و هم از منظر قانونی، مانعی برای این امر در حقوق ایران به چشم نمی‌خورد. نگاه کاملاً سنتی و مبتنی بر حقوق طبیعی به این اموال در نظام حقوقی ایران، با ماهیت ویژه‌ی چنین اموالی سازگار نیست. در این مقاله، به روشی تحلیلی - توصیفی، اثبات شده است که در حقوق ایران نیز می‌توان با اتکا به برخی اصول و قواعد فقهی و قانونی مانند قاعده‌ی حفظ نظام و منطقه‌الفراغ، نوع نگاه به مفهوم و کارکرد مالکیت فکری را تغییر داد.