ساخت واقع‌گرایی در سنت و فرهنگ ایرانی

Abstract

هرچند که تمامی گفتمان‌های انتقادی روابط بین‌الملل به‌گونه‌ای تلاش کرده‌اند با اشاره به نقاط ضعف نگاه واقع‌گرایانه به روابط بین‌الملل، رویکردهای دیگری را جایگزین آن سازند، با این وجود، این نظریه‌پردازی‌ها هیچ‌گاه قادر به تضعیف جایگاه این نظریه در تحلیل و تبیین مسائل بین‌المللی نگشته و حتی می‌توان ادعاکرد که به‌عکس موجب تقویت مبانی نظری و جایگاه واقع‌گرایی در عرصه آکادمیک روابط بین‌الملل شده‌اند. با این حال، مهم‌ترین دستاورد منتقدین واقع‌گرایی، نشان دادن این واقعیت است که خودِ نظریه واقع‌گرایی و مفروضات آن نیز برساخته‌ای اجتماعی هستند و مفروضات واقع‌گرایانه در فرهنگ‌ها و جوامع مختلف، معانی متفاوتی دارند. به عبارت دیگر، واقع‌گرایی یک نظریه یک‌پارچه و جهان‌شمول نیست که در تمام جوامع برداشتی یکسان از آن وجود داشته باشد. مقاله حاضر با استفاده از این رویکرد، کوشیده است تا نشان دهد که واقع‌گرایی در فرهنگ ایرانی دارای ساخت متفاوتی است و لذا این تحقیق درصدد پاسخ به این پرسش برآمده است که چگونه در سنت ایرانی، برداشت متفاوتی از واقع‌گرایی وجود دارد؟<br /> برای این منظور، از دو مرجع ملی گفتمان ایرانی شامل شاهنامه فردوسی وگلستان سعدی برای فهم این برداشت استفاده شده است. یافته‌های حاصل نشان می‌دهد که اهمیت دادن به قدرت در نزد ایرانیان ناشی از هنجارها و ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی آنان است و خود عامل قدرت نیز نوعی هنجار اجتماعی به‌شمار می‌رود. نمود بارز آن‌ را می‌توان در تفاوت مبنایی میان مفاهیمی نظیر پهلوان و قهرمان بازیابی کرد که نوعی تمایزآشکار میان قدرت مورد تأکید در واقع‌گرایی با قدرت ممدوح در سنت ایرانی را برجسته می‌سازد.