بررسی و ارزیابی نظر ابن عربی پیرامون آیاتِ دال بر علم حادث الهی

Abstract

صفات الهی به ویژه صفت علم، از جمله مهم‌ترین و در عین حال جدال بر انگیز ترین مسائلی است که متفکران بدان پرداخته اند. یکی از انحاء علم که در شریعت به خداوند نسبت داده شده علم حادثِ اختباری است. از یک سو حق تعالی در قرآن کریم خود را به این نحوه از علم خوانده، از سوی دیگر التزام به ثبوت ظاهر چنین معنایی مستلزم فسادهای متعدد ا ز جمله تغیّر در ذات و صفات الهی است. از این رو اندیشمندان مسلمان در تفسیر این آیات، توجیهات مختلفی را بیان کرده‌اند. ابن عربی به عنوان یکی از بر جسته‌ترین اندیشمندان مسلمان در باب این آیات تفاسیری را ارئه داده است. این پژوهش که به روش توصیفی ـ تحلیلی نگاشته شده، می‌کوشد با بررسی آثار ابن عربی و شارحانش، دیدگاه محی الدین در باب استناد علم حادث به حق تعالی را تبیین و ارزیابی کند. حاصل این بررسی‌ها چنین است که ابن عربی سه تفسیر پیرامون علم حادث مطرح کرده است. از این تفاسیر، او به دو تفسیر صراحتا اشاره کرده و تفسیر سوم بر اساس اشارات، مبانی و تصریحات برخی شارحان وی به دست می‌آید. به نظر می‌رسد در میان این سه تفسیر، تفسیر دوم او (استناد علم به مظهر تام حق تعالی) نه تنها از دو تفسیر دیگر بلکه از تمام تفاسیری که تاکنون ارائه شده، برتر بوده و همچنین مطابق روایات نقل شده از ائمه معصومینb نیز می‌باشد.