مراحل اولیۀ شکل‌گیری نشانۀ نمود کامل در مقطعی از فارسی نو: رهیافتی از اطلس زبانیِ کنونی به اطلس تاریخی

Abstract

این مقاله تلاش می­کند بین نقش دستوری «بـ» در کنار فعل زمان گذشته در اطلس کنونی ایرانی غربی نو و اطلس تاریخی فارسی نو ارتباط برقرار کند و رفتار آماریِ این نشانه در متون قدیم را در پرتو رفتار آن در گونه­های زبانیِ کنونی تفسیر نماید. در نمونه‌گیری تاریخیِ پژوهش حاضر، در قرن­های چهارم تا هفتم، 22 درصد از افعال زمان گذشتۀ دارای ساختمان ساده (غیرپیشوندی و غیرمرکب) با نمود کامل، پیشوند «بـ» داشته­اند، ولی در قرن­های بعد، این آمار به­تدریج افت کرده و نهایتا به صفر رسیده‌است. از سوی دیگر، در قرن کنونی، سطح بسیار بالایی از دستوری­شدگیِ «بـ» در همین جایگاه در طیف وسیعی از گونه‌های زبانی ایرانی دیده می­شود. نگارنده این دو پدیدۀ زبانی (رفتار تاریخی «بـ» و رفتار کنونی آن) را همسو می­داند و معتقد است که روند واحدی از دستوری‌شدگی «بـ» برای نقش نشانۀ نمود کامل در زبان­های ایرانی غربی نو در جریان بوده که در گونۀ فارسی نوشتاری/ معیار، به‌دلایلی برون­زبانی یا درون­زبانی به­تدریج متوقف شده و در تعدادی از گونه­های ایرانی ادامه یافته و به سطح کنونی رسیده‌است.