جریان‌های فکری مدرسه کلامی حله

Abstract

حوزه علمیه حله از همان آغازین روزهای بنای این شهر در قرن ششم به دست مزیدیان شیعه‌مذهب، با حضور جمعی از عالمان سرشناس امامیه شکل گرفت. هر چند دل‌‌مشغولی عالمان این حوزه در سال‌های نخست بیشتر دانش‌های مرتبط با فقه بود، ولی کمی بعد بنا به ضرورت‌هایی، علم کلام نیز در این شهر رونق گرفت؛ هر چند در ابتدا کلام حله به تبع متکلمان مدرسه ری، متأثر از معتزله متأخر بوده است، ولی پس از ظهور خواجه طوسی و ابن‌‌میثم بحرانی، ادبیات کلامی به کلی تحت تأثیر فلسفه مشاء قرار گرفت. اگر چه این جریان جدید در مسائل اصلی کلام همچنان منتقد اندیشه‌های فلسفی بود، ولی در روش‌شناسی و ادبیات کلامی تا حدّ زیادی تحت تأثیر فلسفه قرار گرفت. در کنار جریان کلامی باید به جریان کلامی حدیثی که مهم‌ترین نماینده آن در حله سید بن طاووس است اشاره کنیم. در حقیقت این جریان که امتداد مدرسه کلامی حدیثی قم بود، در روش‌شناسی و همچنین برخی از مسائل مهم اعتقادی، منتقد متکلمان بود. در مدرسه حله نباید از گرایش‌های عرفانی نیز غفلت کرد. این گرایش‌ها به آرامی کل تفکر امامیه و حتی متکلمان و فلاسفه را نیز تحت تأثیر خود قرار داد. علی‌رغم آن‌‌که برخی از عالمان حله همچنان با تفکرات عرفانی و صوفیانه برخوردی انتقادآمیز داشتند، ولی برخی از عالمان این مدرسه مانند خواجه طوسی و ابن‌‌میثم بحرانی تحت تأثیر این جریان قرار داشتند. آنان در عین حال که در کتاب‌های عقلی خود بر مبنای عقلی و کلامی بحث می‌کردند، ولی معتقد بودند که سنخ برتری از معرفت نیز وجود دارد که همان معرفت عرفانی است.