دولت مدرن در بند تله‌ بنیان‌گذار؛ بررسی تجربه‌ توسعه در دولت پهلوی اول

Abstract

موضوع اصلی این پژوهش مسئله‌ی توسعه در ایران است. مقاله در پی بررسی این است که نخستین دولت مدرن در ایران (پهلوی اول) در طی چرخه‌ی عمر خود، در مرحله‌ی سوم یعنی رشد سریع، متوقف گشته و نتوانسته به بلوغ برسد. گرفتاری در این مرحله از گذار را، به پیروی از ایزاک آدیزس، «تله‌ی بنیان‌گذار» خواند‌ه‌ایم. هدف این است که در چارچوب تحلیلی دوره‌ی عمر سازمان، ضمن توصیف چرخه‌ی عمر سازمانی پهلوی اول، به تبیین گرفتاری این رژیم در تله‌ی بنیان‌گذار پرداخته و عدم توفیق سیاست‌های توسعه ملی رضا شاه و در پی آن عقب‌افتادگی نهادین توسعه در ایران را؛ بر این اساس تحلیل کنیم. نتیجه-گیری مقاله این است که تله‌ی بنیا‌ن‌گذار، همچون میراثی نهادی به دولت‌های بعدی در ایران سرایت کرده و موجب شده که سیستم سیاسی وابسته به مسیر باقی بماند و هیچ‌گاه به بلوغ نرسد. بنابراین با وجود فراهم بودن شرایط لازم در مقاطعی، تاکنون شرط کافی (عبور به سلامت از وضعیت تله‌ی بنیا‌‌ن‌گذار و نیل سیستم سیاسی به تکامل) فراهم نشده و بنابراین به جای دولت توسعه‌گرا، دولت غارتگر در ایران نهادینه گشته است. به عبارتی این پژوهش تبیینی نوین از ماهیت دولت در ایران و نسبت آن با توسعه است.<br /> لازم به ذکر است که رویکرد تحلیلی کل‌گرایانه بر این مقاله حاکم است. به علاوه از تکنیک تفسیر روایی- تاریخی برای تبیین علی رویدادها استفاده شده است.