بررسی مقایسه‌ای دیپلماسی هسته‌ای دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی و محمود احمدی‌نژاد (تا پایان قطعنامة 1747 شورای امنیت)

Abstract

هدف از این نوشتار بررسی مقایسه‌ای دیپلماسی هسته‌ای ایران در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی در قالب دیپلماسی دور اوّل و محمود احمدی نژاد در قالب دیپلماسی دور دوم است. با توجه به اینکه دور دوم دیپلماسی هنوز به‌پایان نرسیده است روند این دیپلماسی تا پایان قطعنامة 1747 شورای امنیت علیه ایران مورد بررسی قرار می‌گیرد. این مقاله با مفروض گرفتن گسست رادیکال و پُرمخاطرة سیاست خارجی جمهوری اسلامی درزمینة مسائل هسته‌ای در دور دوم نسبت به دور اوّل، در پی پاسخ به این سؤال اساسی است که الگوی رفتاری حاکم بر سیاست خارجی دولت نهم در حوزة دیپلماسی هسته‌ای چیست که منجر به گسست فوق شده است؟ نویسنده بر این باور است که الگوی رفتاری حاکم بر سیاست خارجی دولت نهم در حوزة مسائل هسته‌ای، مبتنی‌بر انطباق تهاجمی است. در این الگو محیط در جهت خواست بازیگر تغییر می‌کند که این الگوی رفتاری بیش از آنکه تابع قدرت و امکانات ایران و شرایط بین‌المللی باشد، تابع ویژگی‌های شخصیتی و روانی رئیس‌جمهور و ناشی از باورها و آرمان‌های خود اوست. در راستای این مطالب، مقاله به سه بخش تقسیم می‌شود. در بخش نخست ضمن بررسی فضای سیاسی دور اول، به چگونگی و چرایی اتخاذ دیپلماسی هسته‌ای دولت محمد خاتمی پرداخته می‌شود و سپس با تجزیه‌وتحلیل دیپلماسی مذکور محاسن و معایب آن نیز ارائه می‌شود. در بخش دوم نیز فضای سیاسی دور دوم و شرایط حاکم بر محیط داخلی و بین‌المللی بررسی می‌شود؛ به توصیف چگونگی و چرایی دیپلماسی هسته‌ای دولت احمدی نژاد تا پایان قطعنامة 1747 پرداخته می‌شود و سپس محاسن و معایب این دیپلماسی ارائه می شود. در بخش سوم که درواقع مهمترین بخش مقاله است، این دو دیپلماسی به‌لحاظ امنیتی‌ـ سیاسی و حقوقی‌ـ فنی و در قالب دو جدول جداگانه با هم مقایسه می‌شوند. با آنکه در مقالات و نوشته‌های فراوانی به‌طور جداگانه این دو دیپلماسی مورد بررسی قرار گرفته‌اند اما آنچه این نوشتار را از سایر نوشته‌ها متمایز می‌سازد بررسی مقایسه‌ا‌ی دو دیپلماسی اشاره‌شده به‌طور هم‌زمان و در یک نوشتار است.