اندازه گیری درجه تخریب محیط زیست در کلان شهرهای ایران با استفاده از تکنیک تحلیل مؤلفه های اصلی

Abstract

رشد جمعیت جهان و رشد سریع فعالیت‌های اقتصادی که در گذشته ایجاد شده است، همچنان باعث خسارات شدید محیط زیستی می‌شود. حفاظت از محیط طبیعی جهان بی‌تردید یکی از چالش برانگیزترین مسائل در دهه‌های آینده است. هدف از این مطالعه، اندازه‌گیری درجه تخریب محیط زیست بر اساس شاخص‌های منتخب با استفاده از یک تکنیک چند متغیره ‌به نام تحلیل مؤلفه‌های اصلی می‌باشد. برای این منظور، متغیرهای تولید ناخالص داخلی، سوخت مصرفی، تراکم نسبی جمعیت، دسترسی به آب سالم و فاضلاب، میزان مرگ و میر و جمعیت طبق داده‌های آماری سال 1388 مورد استفاده قرار گرفتند. نتایج نشان می‌دهد که بردارهای مؤلفه اصلی، قدرت بیان‌کنندگی در حدود 70 درصد از تغییرات در سطح تخریب محیط زیست را دارا می‌باشند. متغیرهای تولید ناخالص داخلی سرانه و تأمین فاضلاب نقش مهمی در طبقه‌بندی استان‌های کشور از لحاظ درجه تخریب محیط زیست در مقایسه با متغیرهای مصرف سوخت و میزان رشد جمعیت ایفا می‌کنند. همچنین، در استان‌هایی که میزان مرگ و میر بالایی دارند، درصد بالاتری از جمعیت با فقدان سیستم فاضلاب و در عین حال تولید ناخالص بیشتر با جمعیت متراکم‌تر و در نتیجه سطح پایین‌تر از کیفیت محیط زیست مواجه هستند و برعکس. به این ترتیب، شهرهای تهران و اصفهان با توجه به مقادیر مؤلفه‌های اصلی منتخب در طبقه‌بندی درجه تخریب محیط زیستی شهرهای مورد مطالعه در طبقه حد بالا قرار می‌گیرند. پیشنهاد می‌شود تدابیر محیط زیستی متناسب، با توجه به نتایج حاصل برای هر استان در کشور برای تعدیل متغیرهای تعیین شده اصلی تخریب اتخاذ گردد.