جعفر خُلدی صوفیِ ناشناختة مکتب بغداد

Abstract

مکتب بغداد مهم‌ترین مکتب در میان صوفیه بوده است و هم‌چنان تا روزگار ما مشایخ بغداد و اقوالی که از آنان باقی مانده است بر تصوف و عرفان اسلامی تأثیرگذارند. دربارة برخی از مشایخ بغداد پژوهش‌هایی صورت گرفته است (از جمله جنید و حلاج و شِبْلی)، ولی برخی دیگر از مشایخ که اهمیت کم‌تری نیز نداشته‌اند کماکان در بوتة فراموشی هستند. یکی از مشایخ بزرگ مکتب بغداد ابومحمد جعفر بن محمد خُلْدی بغدادی معروف به جعفر خُلْدی است که در تصوف از شاگردان اصلیِ جنید بغدادی به شمار می‌رود و در عین حال محدّثی بزرگ بوده است. از همة این‌ها مهم‌تر این است که با وجود اینکه در آن عصر همه یا بیشتر مشایخ صوفیه، دست‌کم در ظاهر، از اهل‌سنت بوده‌اند، جعفر خُلْدی گرایش‌های خاصی به اهل‌بیت و پیروان آن‌ها داشته است. با توجه به اینکه در زبان فارسی حتی یک مقالة مستقل دربارة جعفر خلدی وجود ندارد (به‌جز دو مدخل «خلدی» در دانشنامة جهان اسلام و دایرةالمعارف بزرگ اسلامی که مشحون از اطلاعات نادرست یا ناکافی دربارة خلدی است)، مقالة حاضر را می‌توان فعلاً شناخت‌نامه‌ای مختصر دربارة این عارف بزرگ دانست که لازم است در مقالاتی دیگر به اندیشه‌ها و آثار او به‌تفصیل پرداخته شود.