خوانش‌ها و مکاتب فلسفة سیاسی اسلامی

Abstract

این مقاله با مفروض گرفتن اینکه فلسفه اسلامی و فلسفة سیاسی اسلامی وجود دارد در پی تبیین این پرسش است که فلسفة‌ سیاسی اسلامی به چه معنی است و چه تلقی‌هایی از آن وجود دارد و در ذیل این معانی و تلقی‌ها، چه مکاتبی در حوزه فلسفة سیاسی شکل گرفته‌اند. در تحلیل چیستی و معنای فلسفه سیاسی اسلامی، دیدگاه‌ها و تلقی‌های گوناگونی ارائه شده یا قابل ارائه است، برخی از این تلقی‌ها شبیه یا نزدیک به هم هستند، برخی نیز در مواردی هم‌پوشانی دارند یا فقط به یک بعد معطوف هستند. هدف مقاله تأیید یا نقد اینها نیست، بلکه فقط به ارائه تصویری از تلقی‌ها و برداشت‌های موجود یا ممکن از چیستی فلسفه سیاسی اسلامی پرداخته است. ابتدا خوانش‌های فلسفة سیاسی اسلامی و سپس مکاتب آن آمده‌اند. خوانش‌ها و تلقی‌هایی که از فلسفه سیاسی اسلامی ارائه شده مربوط به عصر حاضر است و عمدتاً توسط پژوهشگران کنونی فلسفه سیاسی مطرح شده یا قابل استنباط است. شاید تا دو دهه قبل نمی‌توانستیم چنین تلقی‌هایی را تقسیم‌بندی کنیم؛ ولی به مدد تلاش محققان و رشد علمی این حوزه، این امکان فراهم شد. البته مکاتب و نحله‌های مطرح شده در مقاله، مربوط به فلسفه سیاسی قدیم یا عمدتاً دوره میانه در جهان اسلام است و خوانش‌ها و تقسیم‌بندی‌ها مربوط به پژوهشگران امروزی است.