واکاوی مفهوم هجرت در قرآن کریم بر پایه تحلیل روابط همنشینی

Abstract

یکی از مفاهیم ارزشیِ مهم در قرآن کریم، مفهوم «هجرت» است. این پژوهش بر آن است تا با معناشناسی مبتنی بر بافت و بر پایه تحلیل روابط همنشینی به بررسی مفهوم قرآنی هجرت و کشف لایه‌های معنایی آن بپردازد. در نظام معنایی قرآن کریم، واژه "هجرت" به کارنرفته است، بلکه از آن تعبیر به مهاجرت شده است. ایمان محوری‌ترین مفهوم همنشین آن است که تقریبا در همه آیات به طور صریح یا غیرصریح با آن همراه بوده است. همنشینی مکرر عبارت «فی سبیل الله»نیز بر لزوم جهت‌گیری الهی و خلوص در هجرت تاکید دارد. هجرت رهیافتی قرآنی جهت تحقق عبودیت الهی برای مومنان مستضعف است و به معنای خروج داوطلبانه مومن مستضعف از وطن، بر مبنای ایثارِ حفظ ایمان بر اقامتِ در وطن است. هر چندایمان مقدم بر هجرت است و هجرت بدون ایمان بی‌ارزش است؛ اما ماده هجر در ساختار ثلاثی مزید در قرآن کریم(باب مفاعله)، در معنای مهاجرت از وطن و ترک دیار متعین شده است. پس معنای اصلی هجرت در قرآن، هجرت مکانی وهجرت از دار کفر است. امنیت و گشایش، برقراری حق ولایت، تکفیر سیئات، رحمت و مغفرت، رزق دنیوی و اخروی، دخول در بهشت و رضوان الهی از مهمترین آثار هجرت فی سبیل الله است