جامعیت وجودی انسان، شاخصه‌ای اساسی در عرفان شیعی (با تکیه بر عرفان ابن‌ترکه اصفهانی و ملاصدرا)

Abstract

حقیقت ­انسانی و مرتبت انسانیت که از آن به ­مقام انسان کامل یا حقیقت محمدی(ص) یاد می­شود، از فروعات اندیشة وحدت شخصی وجود است؛­ بدین معنا که اصل و حقیقت وجود، منحصر در حق سبحانه و تعالی است و دیگر وجودات عالم واقع، جملگی ظهورات و شئون حق­ و بلکه همه از تجلیات آن وجود واحدند. انسان­کامل، به­واسطة جامعیت، دربردارندة تمامی حقایق الهی و کونی است. این جامعیت و سعة وجودی، از یک­طرف مرهون ارادة ازلی الهی است، ­اراده­ای که انسان را مقصود و منظور نهایی آفرینش هستی و محل ظهور تام اسما، صفات، احکام و اعتبارات خداوندی قرار می­دهد و از طرف دیگر، ­­با توجه به ­اینکه در چینش نظام هستی، انسان در آخرین مرتبه از تنزلات مظاهر و در پایین­ترین مرتبه از مراتب ظهورات الهی قرار دارد، به ­حکم «کلُّ­مرتبهٍ سافله شاملهٌ لعُلیاهَا»، تمامی مظاهر عالیه را جامع و شامل و همة مراتب و تجلیات را از عرش تا فرش، به­ یک حقیقت وحدانی و به ­نحو احدیت جمع داراست. این مقاله، به­ روش توصیفی ـ مقایسه­ای به ­بررسی جامعیت وجودی انسان، به­عنوان شاخصه­ای اساسی در عرفان شیعی و با تکیه بر عرفان ابن ­ترکه و ملاصدرا پرداخته‌است که1. هر دو بر وجود خصوصیتی در حقیقت انسانی و سِرشت اعتدالی انسان تأکید دارند و 2. معتقدند که حکم ازلی و ارادة الهی، در سایة حرکت حُبّی مقدس، بر کون جامع بودن انسان تعلق گرفته‌است و... .