تحلیل بلاغی رمز و نمادگرایی مولانا در مثنوی معنوی

Abstract

در جهان‌بینی عرفانی، این جهان سایه­ای از جهانی دیگر یا جهان غیب است. بنا بر این هرچه در این جهان وجود دارد سایه یا نشانه­های آن جهان ناپیداست که از رهگذر زبان بیان می­گردد. این واقعیت، گاه با زبان «عبارت» بیان می­شود و زمانی دیگر در سطحی عالی‌تر ناگزیر باید از طریق زبان «اشارت» به مخاطب انتقال یابد. مولانا در مثنوی از هر دو زبان عبارت و اشارت استفاده کرده است. در مقاله حاضر نشان داده­ایم که چگونه مولانا با استفاده از زبان اشارت، در گستره­ای عظیم، جمادات، گیاهان، حیوانات و مجردات را نماد چیزهای متفاوتی قرار داده است. مسالة اصلی این پژوهش تبیین چگونگی نماد‌پردازی مولانا در مثنوی است. زبان اشارت و نیز نمادهایی که مولانا به کار برده با جهان‌بینی او ارتباط مستقیم دارد. در این پژوهش که داده‌هایش را از طریق روش کتابخانه­ای گرد آورده و آن­ها را با روش توصیفی­­ ـ تحلیلی بررسی کرده‌ است، این نتایج به دست ­آمده که مولانا تمام این نمادها را با نظامی که از تکامل هستی از جماد تا انسان و اندیشه، در نظر داشته پی می­ریزد و عرضه می‌کند. امّا جمادات آشکارا بر گیاهان، حیوانات و به ویژه بر مجردات، افزونی دارند.