ارزیابی معیارهای تفسیری ابن عاشور و علامه طباطبایی در تعیین مکی یا مدنی بودن سورۀ انسان

Abstract

آگاهی از مکی و مدنی بودن آیات و سورِ قرآن، تأثیر به‌ سزایی در فهم قرآن و تبیین مفاهیم الهی دارد. اهتمام در فراگیری این دانش و طرح نظرات نوین یا بازخوانی آن‌ها از دیرباز درخور توجه بوده، به ‌طوری که قرآن‌ پژوهان همواره به نقش‌آفرینی این بحث در فهم قرآن، تأکید داشته‌اند. اما فراتر از آن در مقام عمل، مفسّران در تعیین مکی یا مدنی بودن سوره‌ها، هم ‌داستان نبوده‌اند. سورۀ «انسان» از جمله سوره‌های مورد مناقشۀ دانشوران بوده که به علت وجود برخی گزاره‌های به‌ ظاهر متعارض، چالشی جدی در میان مفسران محسوب می‌شود؛ به‌طوری که هر یک با تکیه بر پیش‌فرض‌ها و تمسک به عوامل مؤثر در تعیین مکی یا مدنی بودن سوره، آرای خویش را گاه به‌ صورت جزمی و گاه احتمالی مطرح نموده‌اند. اهتمام نوشتار حاضر تحلیل و ارزیابی دیدگاه‌ها و معیارهای تفسیری ابن ‌عاشور و علامه طباطبایی در گزینش قول به مکی یا مدنی بودن سورۀ انسان است که از خلال توجه به گزارش‌های تاریخی کهن و نیز مباحث معناشناسی، تاریخی، ریشه‌یابی واژگان و مطالعات زبان‌های سامی، صورت گرفته‌ است. ثمرۀ این نگرش، امکان وجود مستثنیات در سورۀ انسان و مدنی بودن بخش عمدۀ این سوره است.