گسترة معرفتی خیال در ارتباط با علم مابعدالطبیعه بر مبنای اندیشه‌های ملاصدرا و کانت

Abstract

ملاصدرا موضوع علم مابعدالطبیعه را موجود بماهو موجود می‌داند و بر مبنای اصالت وجود، به استنتاج فروعات فلسفی این علم دست‌ می‌یازد. اما کانت که عمدتاً مابعدالطبیعه را دانشی دربارة امور فراحسی می‌داند آن را از حیث معرفت‌شناختی به ‌نقد می‌کشد و از حوزة معرفت علمی بشر طرد می‌کند. ملاصدرا و کانت، به نقش واسطه‌گری خیال میان دو قوة حس و عقل اذعان دارند. ملاصدرا بر مبنای تجرد علم، سنخیت علم با وجود، اتحاد عاقل و معقول، وحدت قوای نفس، صدور معلومات از نفس و تناظر ادراکات با عوالم ثلاثه، قلمروی گسترده‌ای را برای خیال درنظر می‌گیرد که به مباحث مابعدالطبیعی، ژرفای خاصی می‌بخشد، درحالی‌که کانت بر مبنای منطق استعلایی، انکار شهود عقلانی و تباین ذاتی حس و فاهمه، نقش اصلی خیال را ایجاد شاکله‌هایی می‌داند که فقط در توجیه اطلاق مقولات فاهمه بر کثرات شهود حسی کاربرد دارند و از حد پدیدارهای وجود مادی فراتر نمی‌روند.