تغییرپذیری در اصطلاحات دارای نام‌ اندامِ سر در زبان فارسی

Abstract

پیکرۀ این پژوهش، شواهدی هستند که نجفی (1378) برای اصطلاحات دارای نام­اندامِ سر ذکر کرده‌است. شیوه­های تغییرپذیری مطرح در مون (1998) و لانگ­لاتز (2006) هم چارچوب نظری­اند. یافته­ها نشان می‌دهد اصطلاحات نام­اندامی زبان فارسی به واسطۀ فرایندهای اضافه­سازی، جابه‌جایی نحوی، جایگزینی و حذف، در سطوح مختلف تغییرپذیرند. تغییرپذیری در سطح نحوی به صورت پسایند­شدگی، قلب نحوی، مصدر­شدگی و اسم مصدرشدگی، مجهول­شدگی، تغییرپذیری نقشی، اضافه­سازی گروه حرف­اضافه­ای و حذف فعل دیده می­شود. در سطح معنایی، تغییرپذیری از طریق چندمعنایی و ایهام­شدگی روی می­دهد. تغییرپذیری در سطح واژگانی شامل فرایندهای اضافه­سازی اسم، صفت، قید، جایگزینی اسم، جایگزینی فعل و حذف فعل است و در سطح واژی ـ نحوی نیز اضافه­سازی یای نکره و نشانه­های جمع مشاهده شد. بررسی­ها نشان می­دهد که فرایندهای اضافه‌سازی و جابه‌جایی­ نحوی، نشانگر تمایل اصطلاحات به رعایت اصل تصویرگونگی کمیّت و تصویرگونگی پیچیدگی هستند. در عین­حال، فرایندهای چندمعنایی، ایهام­سازی، تغییرپذیری نقشی و حذف، نشان از رعایت اصل اقتصاد می­دهند.