واکاوی سبک انگیزشی ساختار‌آیات قرآن با تکیه بر علم‌معانی (مطالعة موردی سورة منافقون)

Abstract

ادبیات‌قرآن مبتنی بر سبک‌های بلاغی است و زبان‌انگیزشی قرآن، برخاسته از خاصیت‌برانگیختگی آیات نسبت به خواننده‌اش است، تا روح‌نشاط را در مخاطب برانگیزد و تمایل بیشتری به فهم‌آیات پیدا‌‌کند. به ‌همین منظور، در پژوهش پیش‌رو به روش توصیفی-تحلیلی ساختار انگیزشی مرتبط با مسندٌ‌الیه در جملات اسنادی را بر مبنای علم‌معنانی، بررسی‌ و شاهدی از سوره منافقون و دیگر آیات ذکر‌شده‌است. از جمله ساختار انگیزش‌زا در این حوزه، می‌توان به ذکر یا حذف مسند‌الیه، تعریف یا تنکیر، موصول یا ضمیرآوردن، استفاده از اسم‌ظاهر، توابع‌مسندالیه و... اشاره نمود؛ که هر یک از آن‌ها، ساختار‌ادبی انگیزشی خاصی را دنبال‌می‌کند، که فهم آن در شناسایی زبان‌انگیزشی قرآن نقش به‌سزایی دارد. مثلا در عبارت «... لَیُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا ...»‌(منافقون: 8) برای فعل(‌لَیُخْرِجَنَّ) فاعل (الأعَزّ) ذکرشده و در اصل مسندالیه به‌شکل اسم‌تفضیل با حذف‌‌موصوف آمده‌است و حذف‌موصوف، صفت را برجسته‌تر و بارزتر و مخاطب را برای درک‌مفهوم آن مشتاق‌تر می‌سازد. مطالعة موردی سورة منافقون از ساختار انگیزشی برای شناخت‌منافقان، استفاده شده‌است اما به عنوان انگیزش مخاطب، خیر، چرا که آنها راه های هدایتی را به سمت خود بسته‌اند.