بررسی تنوع فیتوشیمیایی اسانس جمعیت‌های مختلف بومادران (Achillea nobilis L.)

Abstract

جنس بومادران در ایران 19 گونة گیاه علفی چندساله و معطر دارد که شش گونۀ آن انحصاری ایران است. در این تحقیق با هدف بررسی اسانس جمعیت‌های مختلف بومادران با نام علمی <em>Achillea nobilis</em> L. (بومی ایران) در شرایط زراعی، بذر22 جمعیت گیاه از رویشگاه‌های مختلف گرد‌آوری‌شده و در مزرعۀ تحقیقاتی کشت شد. سرشاخه‌های گل‌دار در هنگام اوج گلدهی برداشت و پس از خشک‌کردن در سایه، اسانس‌گیری به روش تقطیر با آب صورت گرفت. اسانس‌ها با استفاده از دستگاه‌های رنگ‌نگاری‌گازی (گازکروماتوگرافی) (GC) و رنگ‌نگاری‌گازی متصل به طیف‌سنج جرمی (GC/Mass) تجزیه شدند. بازدۀ اسانس‌ها از 33/0 درصد تا 44/1درصد متفاوت بود. کمترین بازدۀ اسانس در جمعیت سمنان (33/0 درصد) و بیشترین بازدۀ اسانس در جمعیت سنندج (44/1 درصد) مشاهده شد. تجزیۀ خوشه‌ای (کلاستر) بر پایۀ ترکیب‌های اسانس‌ها نشان داد که کل نمونه‌های (accessions)‌ موردبررسی در دو خوشۀ جداگانه قرار گرفتند. ترکیب اصلی اسانس خوشة-1 آرتمیزیاکتون بود که بیشترین میزان آن (5/85درصد) در جمعیت سنندج بود. در اسانس جمعیت‌های گرگان-2 5/84درصد، مراوه تپه-1 6/81 درصد، زنجان-1 3/81درصد، گلستان-2 2/80 درصد و گلستان-3 1/80درصد آرتمیزیاکتون وجود داشت. در اسانس نمونه‌های خوشة-2 میزان آرتمیزیاکتون­کمتر بوده و این جمعیت‌ها بر پایۀ میزان آلفا-توجون، بتا-توجون، 8،1-سینئول و سیس-کریزانتنول به‌صورت بسیار متمایزی گروه‌بندی شدند. جمعیت همدان-2 موجود در این گروه‌بندی منبع غنی از سیس-کریزانتنول (7/41درصد) بود. جمعیت‌های گرگان-1 و خرم‌آباد منابع غنی از آلفا-توجون (به ترتیب 1/52درصد و 3/49درصد) بودند و جمعیت گرگان-1 بالاترین میزان بتا-توجون (9/17درصد) را داشت.