دلالت تقدیم و تأخیر در سیاق نفی و اثبات از دیدگاه عبدالقاهر جرجانی

Abstract

در مقالۀ حاضر، دلالت تقدیم و تأخیر در ساختار جمله‌های مثبت و منفی از دیدگاه عبدالقاهر جرجانی بررسی شده‌است. تقدیم و تأخیر، موضوعی بلاغی و یکی از مباحث اصلی دستور زایاـ‌گشتاری است. جرجانی اعتقاد دارد که ترتیب کلمات در ترکیب، براساس معنا صورت می‌گیرد و بر این نکته تأکید می‌کند که اگر ترتیب کلمات در جمله براساس معنا نبود، تقدیم و تأخیر هیچ ارزش دلالی و معنایی نداشت. وی با ژرف‌نگری، اغراض نحوی و بلاغی و معنایی تقدیم و تأخیر را اثبات می‌کند و با آوردن شواهد و مثال‌های فراوان، تلاش می‌کند دیدگاه خود را در باب تقدیم و تأخیر تشریح کند، و به معنا در ساخت جمله، توجه ورزد. این پژوهش، با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، به این نتیجه می‌رسد که بسیاری از آرا و دیدگاه‌های جرجانی، ارتباط تنگاتنگی با جدیدترین نظریات زبانی دارد. عبدالقاهر نیز به ساختار کلام، مبانی دستور زایاـ‌گشتاری، وحدت بین لفظ و معنا (مباحث فرمالیستی)، بافت زبانی و غیرزبانی و... اهتمام ورزیده و معتقد است در فرایند فهم متن، باید به همۀ این عناصر توجه کرد.