ارزیابی فلسفۀ اخلاق سکولار و روش‌شناسی مواجهۀ آن با اخلاق دینی

Abstract

اخلاق سکولار که به تعبیر‌های مختلفی مانند اخلاق دین‌زدایی‌شده، انسانی یا عرفی از آن یاد می‌شود، در مقابل اخلاقی دینی و الهی قرار دارد و پدیده‌ای برآمده از تفکر سکولاریسم است که خود را بر مدار نیاز و حرکت جامعۀ بشری تطبیق می‌دهد. با این نگاه در اخلاق سکولار، قبض و بسط شناور و نسبی خواهد آمد و نمی‌توان آن را از جهان‌بینی الهی منبعث دانست. سؤال اصلی پژوهش آن است که اخلاق غیرمبتنی بر دین بر چه مستندات و ادله‌ای متکی است و چگونه می‌توان در یک مواجهۀ منطقی به ارزیابی آن پرداخت؟ با این فرضیه که اشکال‌های طرح‌شده بر اخلاق دینی هم در مبنا و هم در روش به تأمل فراوان نیاز دارد، باید میان اعمال دینداران در عدم التزام کامل به اصول اخلاق دینی، با بنیادهای اساسی دین فرق گذاشت؛ چه آنکه برخی از ایرادهای روشنفکری به برخی اباحه‌گری‌های افراد جامعۀ دینی برمی‌گردد نه اصل دین. در گفت‌وگوی پیش‌رو میان این دو رویکرد، پس از طرح نظریات ادلۀ اخلاق سکولار از زبان روشنفکران مسلمان و وطنی در قالب چند دستۀ هم‌افق، ابتدا این موارد به‌صورت مختصر و مورد‌پژوهانه تحلیل و نقد خواهند شد. در ادامه مواجهه‌ای کلی‌تر ناظر به مبانی و مؤلفه‌های معرفتی اخلاق سکولار صورت خواهد گرفت.