سیر توجه به موضوع‏ها و مناسبت‏های شاد و غم‏انگیز، در سرودن قصاید فارسی تا آغاز قرن هفتم (بیست قصیده‏سرای شاخص)

Abstract

قصیده یکی از قالب‏های اصلی شعر فارسی است که در سده‏های چهارم تا آغاز قرن هفتم، در انعکاس مفاهیم فرهنگی و اجتماعی جامعه‏ی ایرانی نمودی موثر داشته است. در این مقاله با روش تحلیل محتوا، پس از مطالعه‏ی بیش از 3200 قصیده از بیست شاعر، اشعاری که در مناسبت‏ها یا رویدادهای شاد و غمگنانه سروده شده‏اند، استخراج و سیر توجه شاعران به این مناسبت‏ها در دوره‏های مختلف و در پیوند با دربارها تحلیل شده است. نتایج نشان می‏دهد، در شعر سده‏‏های چهارم و پنجم، توجه به وصف بهار، توصیف بزم‏ها و بیش از همه، اصرار بر انعکاس جشن‏های مهرگان و سده، فضایی شاد به اغلب دیوان‏ها بخشیده؛ اما در سده‏های بعد، از توجه به جشن‏های ایرانی کاسته شده و اغلب شاعران مناطق مرکزی ایران بر وصف اعیاد عربی چون: عید فطر و عید قربان، در اشعار خود اصرار ورزیده‏اند. همچنین در فاصله‏ی این چند سده، شادی ادب دربار که برآمده از توجه به فتح‏ها، تبریک مناصب و اعیاد و جشن‏ها و دیگر رویدادهای شادی‏آور مربوط به ممدوح است، جای خود را به اندوه‏ شخصی یا اجتماعی شاعران داده که اغلب یادآور مرگ عزیزان، فقر، جنگ‏ها و اختلافات، شکایت‏ها، حبس‏ها و قحطی‏های زمان آنان است. همچنین از این زاویه، شاعران متصل به دربارهای غزنویان و سلجوقیانِ اول، شادمان‏تر از شاعران دیگر دربارها یا شاعران مذهبی بوده‏اند. واژه­های کلیدی: