نویافته‌هایی پیرامون باغ سلطنتی شاه‌اسماعیل صفوی و مناره‌های شمس تبریزی در خوی بر اساس منابع تاریخی، بقایای معماری و مطالعات استخوان‌شناسی

Abstract

موقعیت جغرافیایی و سیاسی «خوی» به‌عنوان یکی از کهن‌ترین و پرحادثه‌ترین شهرهای شمال‌غرب ایران موجب شده است که از دیرباز مورد توجه شاهان و حکمرانان محلی قرار گرفته و به‌دلیل داشتن آب و هوای مناسب و خاک حاصل‌خیز، مستعد احداث باغ‌های مختلف حکومتی و مردمی باشد. از جمله‌ی این باغ‌ها می‌توان به «باغ سلطنتی شاه‌اسماعیل صفوی» اشاره کرد که مستنداتی از این باغ و اماکن پیرامون آن به منابع تاریخی راه‌یافته است. روش تحقیق برمبنای جمع‌آوری اسناد، نقشه‌ها و منابع تاریخی و مطابقت آن‌ها با یافته‌های حاصل از مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای بوده است. در این مطالعه، نخست محل قرارگیری شهر خوی در ادوار تاریخی از صفویه تا عصر حاضر به استناد نقشه‌های موجود بازیابی شد؛ سپس ویژگی‌های معماری و بازیابی بخش‌های مختلف باغ سلطنتی و فضاهای مجاور آن، ازجمله میدان شاهی و «مناره‌های شمس تبریزی» مورد توجه قرار گرفت. تمرکز اصلی این مطالعات بر مطابقت مشخصات این فضاها با اسناد، نقشه‌ها و منابع تاریخی ازجمله مینیاتور «نصوحی-السلاحی مطراق‌چی»، سفرنامه‌ی فرانسیسکو رومانو و نقشه‌ی ترسیمی «پاسکال کُست» و استخراج یافته‌های جدید بوده است؛ همچنین تلاش شده است با بازسازی تصویری و تطبیق با نقشه‌های موجود، پلان‌ها و موقعیت‌ مجموعه‌ی «باغ سلطنتی»، «میدان شاهی» و آرامگاه «شمس تبریزی» در شهرِ امروزی مشخص شود. درنهایت، با استناد به گزارش و نگاره‌ی «جیمز موریه» و مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای، ویژگی‌‌های معماری مناره‌ی شمس تبریزی و استخوان‌شناسی جمجمه‌های به‌کار رفته در آن مورد بررسی قرار گرفت و نحوه‌ی کارگذاری جمجمه‌ها و مشخصات بیومتریک آن‌ها تعیین شد. یافته‌های این پژوهش موجب اصلاح برخی گزارش‌های تاریخی موجود در این زمینه شد. درمجموع یافته‌های این مطالعه، تصویر واضح‌تری از جابه‌جایی شهر خوی در پانصد سال اخیر، موقعیت باغ سلطنتی، معماری «دولتخانه‌ی صفوی» و مشخصات مناره‌های شمس تبریزی در شهر خوی در اوایل دوره‌ی صفوی به‌دست می‌دهد.