مطالعۀ نشانه شناختی نقوش قاجاری سربینه حمام وکیل شیرازبا تکیه بر الگوی سه گانۀ پیرس

Abstract

سربینة حمام وکیل شیراز، فضای وسیعی است که از زمان ساخت این بنا (دورة زند) تا پهلوی نقوشی بر آن مزین شده است. در دورة قاجار تصاویری از قصص قرآن کریم و ادب فارسی چون به معراج رفتن حضرت محمد (ص)، داستان حضرت یوسف (ع)، قربانی کردن اسماعیل به دست ابراهیم، شیخ صنعان و دختر ترسا شیخ عطار نیشابوری، خسرو و شیرین، شیرین و فرهاد نظامی، داستان سلطان سنجر و پیرزن و صحنه هایی از شکار در قالب آهکبری نقش شده اند. این نوشتار به دنبال پاسخ گویی به این پرسش ها است که علی رغم گسستگی موضوعات و مضامین تصاویر سربینه حمام وکیل چه مضامین و نمودهای مشترک در بین نقوش سربینه می توان یافت، ارتباط و دلیل هم نشینی این تصاویر مذهبی و ادبی روایتگر سربینه در کنار هم چیست و چرا این تصاویر ادبی و مذهبی در فضای سربینه حمام نقش شده است. این پژوهش با روش نشانه شناسی و رویکرد نشانه شناختی پیرس و نظریة مثلث نشانه ای او (موضوع، نمود، تفسیر) وکشف معنای ضمنی نشانه بر اساس مضامین و عناصر مشترک موجود در آهکبری های مصور سربینه حمام انجام شده است. براساس یافته های تحقیق، با وجود گسستگی ظاهری مضامین و موضوعات مجاور هم می توان برخی درون مایه ها و نمودهای مشترکی چون <span style="font-family: Minion Pro;">"</span>مهربانی و مهرورزی و محبت<span style="font-family: Minion Pro;">"</span> و <span style="font-family: Minion Pro;">"</span>میل به تحول و تکامل انسان به تقرب<span style="font-family: Minion Pro;">"</span> را دید که ارزشی جهان شمول و نهادینه در نهاد انسان و به یک معنا فطری است. چنانکه نظارة مکرر و تعمق در این نقوش سبب تثبیت مضامین در ذهن کاربر حمام می شود و نقش تعلیمی آن، او را به کاربردی کردن این معانی ضمنی در زندگی روزمرة خویش ترغیب می کند.