تحویلی‌نگری عمده‌ترین خطای روش‌شناختی در پژوهش علوم

Abstract

تعارضات ناشی از حصرگرایی و تحویلی‌نگری در ابعاد گوناگون شناخت، مانع مهمی در دست‌یابی اندیشمندان به شناخت گسترده و همه جانبه بوده است. با توجه به آنکه یکی از عمده‌ترین موانع در فرآیند پژوهش تحویلی‌نگری است، آسیب‌شناسی دوره‌های چندگانه پژوهش لازم است مورد بررسی قرار گیرد. ذات‌گرایی و غایت‌گرایی اندیشه ارسطویی و عدم توجه به شرایط و روابط متقابل پدیده‌ها به همراه جزم‌گرایی از علل ناکارآمدی این شیوه پژوهش بود که منجر به تحویل‌های مختلف مثل تحویل مسائل فلسفه به کلام یا منطق و سرانجام به زبان یا روان‌شناسی شد. شیوه عینیت‌گرای مدرن با پوزیتیویسم برای رفع موانع تفکر ارسطویی جایگزین آن شد. توجه صرف به تئوری، روش استقرایی و مشاهده و توصیف پدیده‌ها به جای تفسیر آنها مهمترین ویژگی شیوه پوزیتیویسم است که موجب شد همه معرفت بشر با بخشی از آن یعنی علوم طبیعی یکی گرفته شود و کل معرفت به بخشی از آن تحویل گردد. چنین خطایی اندیشمندان پست مدرن را به تردید در تفکرات پوزیتیویسم سوق داد. دوران پست مدرن با عصر اثبات و ابطال تئوری‌ها، توجه ویژه به روش و برنامه‌های تحقیقاتی، تحویل علم به عوامل جامعه‌شناختی دانشمندان، آنارشیسم و نسبیت‌گرایی و سرانجام کثرت‌گرایی افسار گسیخته همراه است. در هر یک از این گرایش‌ها در واقع فرآیند پژوهش به بخشی از آن تحویل می‌شود. فرا پست مدرنیسم با کنکاش در این خلل‌های معرفتی به جستجوی دیدگاهی در پژوهش می‌پردازد که ویژگی آن در نظر گرفتن تمام دیدگاه‌ها و دوری از یکسونگری در پژوهش و روش‌های آن است. چنین دیدگاهی پژوهش را یک فرآیند ذهنی صرف نمی‌داند، بلکه عوامل گوناگون مانند عوامل جامعه‌شناختی، روان‌شناختی و حتی زیست‌شناختی و سایر عوامل دیگر را در آن مؤثر می‌داند.