بازخوانی تصویرهای ادبی در غزلیات شمس از دیدگاه زیبایی شناسی تصویر در سینما

Abstract

مقایسه تصویرهای شعری ادبیات با شگردهای خلقِ معنا در سینما، یکی از حوزه‏های مورد مطالعه در تحقیقات بین رشته‏ای یا بین رسانه‏ای سینما و ادبیات است. در این زمینه، کلمه تصویر با تعریف اصطلاحی آن مورد نظر قرار می‏گیرد که به‏معنای ایجاد حالتی ذهنی و نتیجه فاصله گرفتن دال از مدلول است. به‏عبارتی هرگاه خلق دلالت‏های ضمنی در متن ادبی و سینمایی با عناصر غیر روایی، یعنی عناصر سبکی و بلاغی سنجیده شود، می‏توان گفت بحث از شباهت‏ها و تفاوت‏های شعر و سینما آغاز می‏شود. از نگاهی دیگر، هرقدر در شعر ادبی، نشانه‏های کلامی قابلیت بیشتری برای نزدیک شدن به نشانه‏های غیر کلامی در رسانه‏های دیداری و شنیداری داشته باشند، می‏توان گفت شعر تصویری‏تر است و می‏تواند در فضاسازی متن سینمایی الهام‏بخش باشد. با این دیدگاه، پژوهش حاضر به بازخوانی تصویرهای ادبی در غزلیات شمس پرداخته است. محور مقایسه، فنون بلاغیِ تشبیه، مجاز و استعاره است اما با توجه به تفاوت‏های ماهوی دو رسانه ادبیات و سینما، کارکرد مجاز و استعاره در سه نظام نشانه‏ایِ «نور و رنگ»، «صدا»، و «حرکتی» بازبینی شده‏اند که به طور مشخص از نقد سینمایی و ابزارهای مفهومیِ نشانه‏شناسی اخذ شده‏اند.