دستورمندی جملۀ ساده در نثر فنی (مطالعۀ موردی: منشآت خاقانی)

Abstract

پیدایش نثر فنی را به پیروی از زبان عربی دانسته‌اند؛ ولی آیا این پیروی همۀ سطوح صرفی، نحوی، بلاغی و معنایی را دربر گرفته است؟ وضعیت سطح دستوری زبان در این وام‌گیری چگونه است؟ در این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی بسامدی دستورمندی جمله در منشآت خاقانی و مقایسۀ آن با دو نمونه‌ از نثر مرسل و بینابین پرداخته شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که در حدود پنج درصد جمله‌ها در منشآت خاقانی، نادستورمند است؛ ولی در بخش‌هایی از تاریخ بیهقی و مقدمۀ شاهنامۀ ابومنصوری، این میزان به شانزده درصد می‌رسد. افزون بر این، گوناگونی ساختار‌های نادستورمندِ جمله در منشآت خاقانی، بسیار کمتر از دو کتاب دیگر است. برپایۀ این نتایج، می‌توان دستورمندی جمله را یکی از ویژگی‌های سبکیِ نثر فنی و نشان‌دهندۀ تکامل نثر دانست که خود در پی عواملی مانند «جلوگیری از پیچیدگی متن»، «ریزبینی نویسنده در گزینش دقیق واژگان و کاربرد دستور» و همچنین «دوری از زبان عامیانه» بوده است.