وجود هرمنوتیک فلسفی در شعر حافظ؛ تأملی هستی‌شناسانه

Abstract

در هرمنوتیک فلسفی گادامر اثر هنری به‌ منزلۀ رخداد حقیقت است و جنبه‌های هستی‌شناسانه دارد، اما شعر «پارادایم» (paradigm) متن است.‌ دلیل این اهمیت بیش از آن‌که ویژگی‌های زبانی مانند وزن، موسیقی، قافیه، و نظایر آن در شعر باشد، رابطة تفکر شاعرانه با وجود و حقیقت است. برخی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که رابطة شعر را با وجود توضیح می‌دهند عبارت‌اند از: خودقانون‌گذاری و یکتایی، استمرار، طنین‌افکنی، و لحن. به‌ نظر می‌رسد بتوان دلایلی مبنی بر وجود ظرفیت‌های هرمنوتیکی خویشاوند با ایده‌های هرمنوتیک فلسفی گادامر در شعر حافظ برشمرد: 1. شعر حافظ نمونة شعر کلاسیک ایرانی و به بیان گادامر «مثل اعلای هستی تاریخی» ماست؛ 2. بهترین نمونة اجرای کامل به‌ معنای مورد نظر اوست که با ویژگی مهم معناداری «در هر زمان» و «برای هر کس» شناخته می‌شود؛ 3. به‌ سبب رابطه‌اش با اسطوره، مذهب، و به ‌طور کلی فرهنگ ایرانی و با تجربة غنایی بشری می‌توان آن را «صدای بلند» سنت دانست که هنوز شنیده می‌شود؛ و 4. بر گفت‌وگوی «من» و «تو» مبتنی است. مجموع این ویژگی‌ها امکان جست‌وجوی جنبه‌های هستی‌شناختی در شعر او را فراهم کرده است. در مقالة حاضر سعی شده است امکان فهم شعر حافظ بر اساس آرای گادامر بررسی شود، سپس با الهام از دیالکتیک پرسش و پاسخ گادامر نشان داده شود که چگونه «وجود» به معنای گادامری در شعر حافظ «آشکار» می‌شود.