ترسّل در عصر تیموری

Abstract

یکی از ادوار مهم و، در عین حال، کم‌تر شناخته‌شدة تاریخ ادبیات فارسی در زمینة ترسّل و دبیریْ عصر تیموری است. در این مقطع تاریخی منشیان بزرگ و نامداری چون عبدالواسع نظامی هروی، یوسف اهل، محمدعلی بن جمال‌الاسلام، معین‌الدین اسفزاری، ملّاحسین واعظ کاشفی، شهاب‌الدین عبدالله مروارید (بیانی کرمانی)، خواجه جهان، جامی، و خواندمیر ظهور کردند و آثار ارزشمند و مهمّی در انشا و نامه‌نگاری برجای نهادند؛ آثاری که برخی از آن‌ها، مانند <em>ریاض‌الانشا</em><em>ء</em> قاوان و <em>منشآت</em> <em>جامی</em>، صرفاً مجموعه‌منشآت دیوانی یا اخوانی کاتبان‌اند و گروهی نیز، مانند <em>ترسّل</em> اسفزاری و <em>مخزن‌الانشا</em><em>ء</em> کاشفی، به بیان مبانی نظری دبیری و کتابت همراه با نمونة نامه‌ها پرداخته‌اند. در این مقاله، علاوه بر آشنایی با جریان کلّی کتابت و دبیری در عصر تیموری و بیان موازین نظری و عملی ترسّل و انشا در این عصر، به معرّفی محتوایی، سبکی، و ساختاری آثار ممتاز ترسّل و انشا نیز پرداخته شده است تا نمایی کلّی از کتابت این دوره و میزان تقلید یا نوآوری منشیان به‌دست داده شود.