بررسی تطبیقی برسُم در آثار دینی زرتشتی و نگاره های باستانی ایران

Abstract

نمادها و عناصر دینی بخش جدایی­ناپذیر و مقدس دین هستند که گاه نقش مرکزی در مراسم دینی دارند و ضمن اینکه نمادی از ایزد پرستش‌شده‌اند، حلقۀ پیوند نمادهای دیگر نیز هستند. برسُم در زمرۀ نمادها و عناصر دینی مقدسی است که در متون دینی و تاریخی و در نگاره­های باستانی، حضوری پررنگ دارد و این موضوع به ما کمک می‌کند با بررسی تطبیقی متون و نگاره­ها، به این مسئله بپردازیم که برسُم چه تطور و تحولی را در تاریخ ایران باستان سپری کرد. براساس متون زرتشتی، برسُم، دسته یا شاخه­ای از گیاه یا درخت مقدس هوم یا انار بود که با اندازه و شمار مشخص، دینمرد زرتشتی در مراسم دینی و به قصد نیایش آفریدگار و ایزدانی که هستی انسانی و جانوری را ممکن ‌ساختند، به کار می‌برد. گیاه برسُم نمایندۀ حضور عنصر اهورایی گیاهان و ایزد امُرتات در مراسم دینی و ابزاری برای برپایی جشن آفرینش گیاه بود. نگاره­های باستانی نیز گواهی متون زرتشتی دربارۀ کاربرد برسم در مراسم دینی را تأیید می‌کنند. اشیاء و نگاره­های باستانی، از مفرغ‌های لرستان تا سنگ‌نگاره­های دوران ساسانی، که بیشتر به مکان‌های دینی تعلق دارند، بر اهمیت دینی این عنصر مقدس در آیین‌های ایرانی تأکید دارند. گویا این شاخۀ مقدس، در تحول و تطور خود از مفرغ‌های لرستان تا سنگ­نگاره­های ساسانی، از باورهای زرتشتی تأثیر گرفته است و در آخرین مراحل تحول خود، متأثر از سیاست‌های دینی و ایدئولوژی پادشاهی ساسانی، به نماد قدرت سیاسی و دینی/ روحانی شاهان تبدیل شد. این نوشتار با رویکردی توصیفی‌تحلیلی و بر مبنای مطالعۀ تطبیقی متون دینی - تاریخی و بررسی نگاره­ها و آثار باستانی به‌جامانده از ایران باستان نگاشته شده است.