تحلیل نشانه‌شناسی برنامه‌های کودک و نوجوان تلویزیون جمهوری اسلامی ایران در دهه‌های 60 و 70 (مطالعه موردی: کارتون‌های قصه‌های مجید، مدرسه موش‌ها، دنیای شیرین و قصه‌های تا‌به‌تا)

Abstract

<strong>مناسبات قدرت در دهه‌های 60 و 70 در ایران، متأثر از وقوع انقلاب اسلامی دچار تغییراتی شده است. نظام‌های نشانه­‌ایِ متعارضی را می‌­توان شناسایی کرد که حول روابط و مناسبات قدرت در ایران انقلابی ایجاد شدند و زندگی اجتماعی کودکان را تحت تأثیر قرار دادند. در مطالعه حاضر با به‌کارگیری چارچوب امر سیاسی و نظریه فرهنگی کودک در روش نشانه‌شناسی پرس، به واسازی نظام­‌های نشانه‌­ای و منازعه معنایی حاصل از آنها در برنامه­‌های کودک و نوجوان تولید تلویزیون ایران در گذر از دو دهه پس از پیروزی انقلاب پرداخته شده است؛ تا از این طریق، گفتمان هویتی هژمونیک در هر دهه به دست آید. یافته­‌ها نشان می­‌دهد؛ در متن دهه 60 غلبه با نمادهای اسلامی ـ انقلابی بود که حول ضدیت با مصرف­‌گرایی، ساده‌­زیستی و همبستگی اجتماعی در دل روابط خانوادگی و آموزشی نظم می‌یافت. نظام نشانه‌ای در حاشیه و پنهانِ اجتماعی، با القای هویت انقلابی در تضاد با دیگری (غرب)، کودکان را آماده پذیرشِ روابط اقتدارآمیزِ مبتنی بر سلطه ساخت و در دهه70 غلبه نظام نشانه‌­ای مدرن در برابر سنتی، اقتدار پدرسالارانه را درهم شکست و روابطی با منطق گفتگو را بر نظام روابط خانوادگی حاکم ساخت. هویت مخاطبان شناور در برداشتی متناقض و متضاد از محور ابژگی و سوژگی قرار گرفت و دستیابی به مفهوم کودکی را غیرممکن ساخت.</strong>