آیا گلستان سعدی مقامه است؟

Abstract

گلستان سعدی از مهمترین آثار نثر فارسی است که دیدگاه منسجم و واحدی درباب نوع‌شناسی آن وجود ندارد، امّا اغلب، از تأثیر مقامات بر سبک نگارش آن سخن گفته‌اند و این امر، بر پژوهش‌های دربارۀ گلستان نیز تأثیر گذاشته‌است. این مقاله، تلاشی است در جهت نوع‌شناسی گلستان سعدی و تصحیح خطای رایجی که گلستان را اگر نه مقامات، تقلیدی از اسلوب مقامه‌نویسی عربی می‌داند. به این منظور، ابتدا ضمن تعریف دقیق مقامه و ویژگی‌های آن در سه سطح ساختار روایی، موضوع و درونمایه و انشای مقامات، روایت‌های گلستان سعدی را از این زوایا مورد بررسی قرار می‌دهد. نتایج این بررسی نشان می‌دهد که گلستان سعدی، در هر سه سطح یادشده، با مقامات تفاوت‌های آشکار و اساسی دارد و به این جهت، علی‌رغم شباهت‌هایی که در لحن بیان مطالب در مقامات و حکایت‌های سعدی دیده می‌شود، نمی‌توان گلستان را مقامه نامید. در ادامۀ بحث، ضمن برشمردن ویژگی‌های حکایت‌های اخلاقی، نشان داده می‌شود که گلستان سعدی، مجموعه‌ای از حکایت‌های اخلاقی است که در عین حال، با پیش‌نمونه‌های سنّتی این نوع حکایت تفاوت‌هایی دارد.