عوامل مؤثر درایجاد نقش ترغیبی زبان در قصاید ناصرخسرو

Abstract

از میان تمامی زبان‌شناسانی که نظریه‌هایی دربارﮤ نقش‌های زبان ارائه کرده‌اند، به نظر می‌رسد که طرح ارتباطی یاکوبسن (1896- 1982) از دقت و شمول بیش‌تری برخوردار باشد. طبق نظرﯾﮥ ارتباطی یاکوبسن، هر ارتباط زبانی متشکل از شش عنصر است و یک پیام در اثر جهت‌گیری به سمت هرکدام از آن عناصر، دارای یک نقش غالب می‌شود. یکی از این نقش‌های شش‌گاﻧﮥ زبان، «نقش ترغیبی» است که در اثر تمرکز پیام بر مخاطب ایجاد می‌شود. کلام ناصرخسرو (394-481 ﻫ‏ .ﻕ.) به‌دلیل پاره‌ای از ویژگی‌ها از قبیل: دارا بودن ﺟﻨﺒﮥ تبلیغی، گرایش به پند و اندرز، لحن خطاب‌گوﻧﮥ اکثر قصاید آن و... عمدتاً متوجه‌ مخاطب بوده و درنتیجه قابلیت بررسی از دیدگاه «نقش ترغیبی» زبان را داراست.<br /> در این مقاله ضمن بررسی و شناسایی ساخت‌های ترغیبی شعر ناصرخسرو، به مقایسه‌ی آماری آن‌ها با ساخت‌های مؤثر در ایجاد نقش‌های عاطفی و ارجاعی نیز پرداخته شده است. افعال امر و نهی، ندا، استفهام، افعال و ضمایر دوم‌شخص، برخی از افعال ناقص و اصوات، به‌عنوان عوامل مؤثرِ ایجاد نقش ترغیبی در قصاید ناصرخسرو درنظر گرفته شده‌اند. بر اساس نتایج به‌دست آمده، در شعر ناصرخسرو نقش ترغیبی - بعد از نقش شعری- بیش‌ترین برجستگی را به نسبت سایر نقش‌های زبان داراست و مواردی همچون: استفاده از افعال به صیغه‌های مخاطب، ضمایر جدای دوم شخص، عبارات امری و استفهامی، از جهت کثرت کاربردشان به ترتیب از مهم‌ترین عوامل گرایش کلام او به سمت مخاطب محسوب می‌شود.