دیوان در اسلام : از پیدایش تا تحول

Abstract

هجرت به یثرب و تشکیل دولت شهر مدینه زمینه پیدایش نهادهای دولتی و به تعـبـیـر<br />دیگر تشکیلات اسلامی را فراهم کرد . اینکه نخستین تشکیلات اداری مسلمین از چه زمـان<br />بوجود آمد، مورد اختلاف است اما در اخبار و روایات تاریخی گزارشهایی وجـود دارد کـه<br />می رساند : نمونه نخست دیوان در عصر رسالت تأسیس شد . در عین حال مشهور آن اسـت<br />که نظام دیوانی از روزگار فتح ایران و به پیشنهاد یک ایرانی ساکن در مدینه بـه دسـتـور<br />خلیفه دوم تشکیل شد . تشکیل خلافت عباسی و تأسیس پایتخت این سلسله حکومتگر در<br />سرزمینهای ایرانی و حضور فعال ایرانیان در عرصه های مختلف سیاسی و نظامـی کـه بـه<br />تشکیل نهاد وزارت انجامید، نقطه عطفی در تحولات نظام اداری مسلمانان است . این مقالـه<br />در صدد است تا ضمن بررسی این مسأله از نقش اقوام مختلف خصوصاَ ایرانیان در تأسیس<br />و توسعه و ترجمه دیوانها به زبان عربی بحث کند