تحولات جهان عرب: تغییرات فضای ژئوپلیتیک امنیتی- راهبردی به ژئوکالچر امنیتی نوین

Abstract

تحولات شگرف دهه‌ی‏های اخیر در جهان، یادآور اهمیت مجدد موضوع فرهنگ‏ در روابط میان جوامع و کشورهاست. اکنون آشکار گردیده که ژئوپلیتک به‎تنهایی و بدون فرهنگ نمی‎تواند محیطی‏ شایسته و مطلوب و جهانی عاری از خشونت و درگیری‌های سیاسی برای انسان‌ها فراهم کند. تحولات جهان عرب سرآغاز ساخت‌یابی فرهنگ در فضای مکانی - زمانی و رشد سیاست فرهنگی در فضای ژئوپلیتیک خاورمیانه می‌باشد. این تحولات کشورهای خاورمیانه را از یک فضای ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی که امنیت را محور مبادلات فکری و اقتصادی خود قرار می‌دادند، به‌سمت یک فضای فرهنگی سوق داده است. بر همین اساس، سؤال اساسی مقاله‌ی حاضر این است که سمت و سوی امنیتی – ژئوپلیتیک خاورمیانه در تحولات جهان عرب دچار چه تغییری شده است؟ در پاسخ به سؤال، مقاله‌ی حاضر با چارچوبی نظریه‌ای – تحلیلی ضمن بازشناسی و تحلیل تحولات اخیر خاورمیانه در 4 کشور مهم (مصر، تونس، یمن، بحرین) بر این امر اذعان می‌کند که انقلاب‌های مردمی سال 2011 در جهان عرب ضمن وام‌گیری از چارچوبی فرهنگی – انقلابی که نشأت گرفته از فضای فرهنگی خاورمیانه و فرهنگ اسلامی است، محیط امنیتی – ژئوپلیتیکی خاورمیانه را به‌سمت یک محیط ژئوکالچری سوق خواهد داد. محیطی امنیتی که الهام‎گرفته از فرهنگ اسلامی می‌باشد و از اهمیت متغیرهای ژئوپلیتیک کاسته خواهد شد. در این بین، سیاست فرهنگی جنبش‌های اجتماعی این جوامع با تأسی به فرهنگ اسلامی – انقلابی رشدیافته در خاورمیانه و متأثر از انقلاب اسلامی ایران در تبدیل نظم ژئوپلیتیک - امنیتی خاورمیانه به نظم امنیتی - ژئوفرهنگی بومی، تأثیری بنیادین داشته است.