مکالمه متن با مخاطب در قرآن کریم بر بنیاد نظریه‌ی مکالمه‌گرایی باختین (بررسی موردی قصه خلقت آدم در قرآن مجید)

Abstract

منطق مکالمه، نظریه محوری میخائیل باختین است که در سه ساحت در متن قابل تحقق است. یکی از این ساحت‌ها مکالمه متن با مخاطب است. در این مقاله ضمن توضیح مختصر نظریه مکالمه‌گرایی و مفهوم چندآوایی، به مکالمه متن با مخاطب پرداخته می­شود. هر متنی پیش از خلق مخاطبانی مفروض و پس از خلق مخاطبانی در سطوح مختلف دارد. مخاطبان متن گروهی هستند از مخاطب مستقیم مؤلف تا هر خواننده­ای که متن را می­خواند. این ویژگی در قرآن کریم نیز وجود دارد. در قرآن با تمهیدات و به اشکال مختلفی به مخاطبان توجه شده است. این توجه در قصه­های قرآن نیز دیده می­شود. در نگاه قرآن مخاطب موجودی فعال و مشارکت‌کننده است که قرار است با متن وارد مکالمه شود. در این مقاله سعی می­شود نظریه منطق مکالمه باختین در سطح مکالمه متن با مخاطب در قرآن کریم با تمرکز بر قصه خلقت آدم (ع) به‌عنوان مورد مطالعاتی، تطبیق داده شود.