سیر تحول و شکل‌گیری مهارت‌های تفکر انتقادی در داستان‌های تألیفی ایرانی برای کودکان و نوجوانان

Abstract

داستان، نقشی حیاتی در شکل‌گیری مهارت‌های تفکر انتقادی دارد. هدف از پژوهش حاضر،کشف امکانات بالقوة داستان‌های معمولی در تقویت و شکل‌گیری مهارت‌های تفکر انتقادی در کودکان است. مهارت‌های تفکر انتقادی مورد بررسی عبارتند از: هدف، طرح پرسش، اطلاعات، داده، شاهد، تجربه، استنباط‌ها و تفاسیر، پیش‌فرض‌ها، استلزامات و پی‌آمدها، ‌نظرات، انصاف (بی‌طرفی)، تواضع، رشادت، همراهی، استحکام، و پشتکارِ ذهنی، اطمینان در تفکر، تسلط بر خودمحوری، و قابلیت‌های استدلال اخلاقی. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوا، میزان مهارت‌ها و مؤلفه‌های تفکر انتقادی از دیدگاه ریچارد پل در داستان‌های تألیفی برای کودکان گروه سنی "ج" که در فاصلة سال‌های 1342 تا 1385 در فهرست کتاب‌های مناسب شورای کتاب کودک به ثبت رسیده‌اند، بررسی شده است. <br />نتایج پژوهش نشان می‌دهد که مؤلفه­های استلزامات و پی­آمدها، اطلاعات، داده، شاهد، تجربه، هدف، قابلیت­های استدلال اخلاقی نسبت به سایر مؤلفه­ها در وضعیت بهتری قرار دارند. از ضعیف­ترین مؤلفه­ها نیز می­توان به پیش­فرض­ها، اطمینان در تفکر، ­نظرات و استنباط­ها و تفاسیر اشاره کرد. همچنین عمدة رشد متوالی داستان­ها به لحاظ مؤلفه‌های تفکر انتقادی صرف‌نظر از رشد مقطعی دهة چهل، در آثار متأخر و در دهة هشتاد روی داده است.