تحلیل و بررسی روش استنباط احکام فقهی فقهُ النَّوازل (بر مبنای امامیه و اهل‌سنت)

Abstract

مسائل مستحدثه یا نوازل، خاستگاه به‌روزرسانی احکام شرعی ناشی از تحولات زمان و شرایط حاکم بر جامعه‌اند که پیشینه آن به­نوعی به­زمان رسول خدا(ص) بازمی­گردد. نوازل فقهی بدان جهت که فاقد دلیل مشخص‌اند، به روش استنباطی متفاوت با مسائل غیر نوازل نیاز دارند؛ از این رو، فقیه امامی با توجه به چند نکته اساسی، یعنی موضوع‌شناسی، درک اهمیت و گستره نوازل، تشخیص نقش زمان و مکان و حقیقی خواندن قضایای شرعیه، نخست تطبیق عناوین و عمومات اولیه را با نوازل از طریق تنقیح مناط، الغای خصوصیتِ مورد، استدلال به اولویت عرفی و مناسبت حکم و موضوع پی می‌گیرد. تطبیق قواعد اولیه فقهی و آنگاه تطبیق عناوین ثانوی فقهی بر نوازل و مسائل مستحدثه، به­ترتیب مرحله دوم و سوم کار فقیه امامی به شمار می‌روند. فقهای اهل‌سنت باداشتن سه منهج تضییق، تسهیل و اعتدال ــ که روش اعتدال­گرایی طرفداران بیشتری دارد ــ برای استخراج حکم نوازل، عمدتاً از قیاس، مصالح مرسله، استحسان، عرف و عادت بهره می‌گیرند. از این رو اهل‌سنت با داشتن ابزار بیشتر، از عملکرد وسیع­تر و بی‌دردسرتری برخوردارند.