تأثیر انگیزه‏های نسخه‌نویسان در اعمال تصرفات عامدانه در متون و آثار روایی

Abstract

نسخه‌نویسان سهمی بسزا در انتقال آثار حدیثی دارند. نقش آن‌ها را به شکل ساده‌انگارانه همچون یک دستگاه کپی نباید در نظر گرفت، بلکه آن‌ها افرادی صاحب اختیار در مواجه با متون هستند. نسخه‌نگاران در بسیاری از موارد ناظر به انگیزه‌هایی که از استنساخ در سر داشته‌اند، گاه از روی عمد تصرفاتی در متن پدید می‌آورده‌اند. این مقاله ناظر به موضوع ذکر شده با استفاده از روش کتابخانه‌ای پی‌جوی این تصرفات بوده تا مشخص نماید. این تغییرات عامدانه چند دسته بوده‌اند، با کدام انگیزه‌ها انجام شده‌اند و چه تبعاتی را به همراه داشته‌اند؟ در نهایت مشخص شد که تصرفات عامدانه نسخه‌برداران مجموعاً به چهار دسته تقسیم می‌گردد که معمولاً با انگیزه تکمیل، تغییر، تلخیص و یا خلق اثر جدید است. تبعاتی که از این تصرفات نیز پدید آمده است، بر خلاف تصور رایج، همواره از نوع تصحیف نیست، بلکه در بسیاری از موارد منجر به تحریف اثر گردیده است.